Plage-Court "Torpedo", 1911
(Kühlstein "Torpedo")
Do lat 1990-tych w polskiej literaturze podawano, że w 1910 r. inż. Emil Plage- syn założyciela Zakładów Mechanicznych Plage & Laśkiewicz w Lublinie, zbudował w Berlinie dwupłatowy samolot Plage I. Następnie w latach 1911- 1912, zbudował wspólnie z inż. Maxem Courtem kilka jednopłatowców wyścigowych nazwanych ”Torpedo”. Okazało się jednak, że jest to informacja błędna. Samoloty tę nie są polskimi konstrukcjami pionierskimi. Ich opisy zamieszczam jednak, ponieważ nie chcę aby pozostały jakieś białe plamy związane z tą historią.
Konstruktorem samolotów był Niemiec, który również nazywał się Emil Plage. W latach 1911- 1914 wspólnie z inż. Maxem Courtem zbudował szereg nowoczesnych, szybkich samolotów sportowych i wojskowych, które były wykorzystywane m.in. w armii niemieckiej.
W Johannisthal pod Berlinem zaprojektowali samolot, który wykonała w końcu 1911 r. fabryka L. Kühlstein Wagenbau Maxa Leuchnera w Berlinie. W literaturze polskiej określa się je mianem "Torpedo". Współcześnie nazywano ich samoloty różnie, m.in. Plage-Court, Kühlstein-Torpedo, Torpedo Plage-Court, Torpedo-Eindecker, wreszcie Torpedo-Mercedes-Eindecker.
"Torpedo" nawiązywało układem przede wszystkim do samolotu Edwarda Nieuporta. Uwagę zwracała elegancka, opływowa sylweta, widoczne dążenie konstruktorów do maksymalnej redukcji oporów aerodynamicznych, zwłaszcza czołowych, oraz doskonałe osiągi, stawiające tę udaną maszynę w rzędzie najnowocześniejszych konstrukcji europejskich.
Wyróżnić można cztery typy podstawowe tego samolotu. "Torpedo I" (Typ I) był gotowy w październiku 1911 r. i został oblatany na początku tego miesiąca (pilot oblatywacz - Karl Krieger). Ze względu na zainteresowanie władz wojskowych samolot przekazano do Döberitz, gdzie przeprowadzono szereg prób, które w pełni wykazały przydatność samolotu dla armii.
"Torpedo II" (Typ II) posiadał trzy wersje A, B, C, różniące się przede wszystkim typami stosowanych silników. W istocie wszystkie stanowiły rozwinięcie Typu I. Wprowadzane zmiany dotyczyły jedynie układu sterowania, typów instalowanych silników, podwozia, obrysu płata nośnego oraz jego profilu, który z czasem otrzymał grubszy nosek. Charakterystyki lotne ulegały niewielkim zmianom i dotyczyły głównie prędkości, która wzrosła z ok. 120 km/h w "Torpedo I" do ok. 137 km/h w "Torpedo IV".
"Torpedo II-A" oblatano w końcu lipca 1911 r. (pilot oblatywacz Richard Schmidt). Uczestniczył w Tygodniu Lotniczym w Munster. Wersja "Torpedo II-B" po raz pierwszy zademonstrowana została publicznie podczas zawodów Wokół Berlina (Rund um Berlin) w dniach od 31.08.do 1.09.1912 r. R. Schmidt startował też na tym samolocie w Tygodniu Lotniczym w Johannisthal (29.09.- 6.10.1912 r.), odnosząc przy tym szereg sukcesów. Podczas tych zawodów rozbity został samolot "Torpedo II-A". Zginął wówczas pilot Ernst Alig i pasażer Karl Liebau. "Torpedo II-B" pilotowane przez Schmidta brało też udział w Locie Południowo- Niemieckim (14 - 20.10.1912 r.). "Torpedo II-C" oblatane zostało jesienią 1912 r.
"Torpedo III" powstało na przełomie lat 1913/1914 r., zaś "Torpedo IV" w 1914 r. To ostatnie zbudowano co najmniej w 3 egz. Uczestniczyły w tzw. Locie Trzyetapowym na trasie Berlin- Lipsk- Drezno- Berlin. Pilotami byli M. Court, M. König i A. Schmidt (30.05.- 5.06.1914 r.). Jeden z egzemplarzy uczestniczył w Tygodniu Lotniczym w Aspern w Austrii (21- 29.06.1914 r.).
Mówiąc o indywidualnym wkładzie Emila Plage należy wskazać, że jego dziełem była koncepcja płata nośnego, tak w odniesieniu do jego profilu, konstrukcji, jak i sposobu montażu na kadłubie. Plage opracował także system stateczności samolotu, a zapewne i sterowności wraz z układem tego ostatniego. Późniejsza ewolucja "Torpedo I", przynajmniej od "Torpedo III" (Typu III) zdaje się być dziełem wyłącznie Courta, który już samodzielnie opracowywał kolejne wersje rozwojowe.
Samoloty „Torpedo” zapisały na swym koncie wiele sukcesów sportowych. Należały do najszybszych maszyn lat 1911- 1914. Samolot ten stanowił dla konstruktorów niemieckich wzór do naśladowania. Wpływ koncepcji Plage-Courta widoczny jest m.in. w samolotach Hirtha, Rumplera, Suvelacka, którzy podobnie jak Plage-Court wiele przejęli z wyścigowych samolotów francuskich, przede wszystkim Nieuporta i Morane. Ten kierunek konstrukcyjny złożył się na wykształcenie, jeszcze przed I wojną światową, klasycznego układu jednopłata, co swój najpełniejszy wyraz znalazło w samolocie Deperdussin "Monocoque" ("Racer").
Konstrukcja:
Dwumiejscowy górnopłat usztywniony stalowymi linkami o konstrukcji drewnianej.
Płat był prostokątny, z zaokrąglonymi rogami, dwudzielny, dwudźwigarowy, o cięciwie rzędu 2,0 m, usztywniony drutami do piramidki z rur stalowych nad kadłubem i z tyłu kadłuba, a od spodu do podwozia, usztywniony linkami Bowdena o średnicy 4 mm. Sterowanie realizowano przez skręcanie końcówek płata.
Kadłub o przekroju eliptycznym, zbliżonym do kołowego. Przód kadłuba kryty blachą aluminiową, tył kryty płótnem położonym na listwach profilujących. Kabiny odkryte, ze sterownicą w postaci wolanta oraz orczyka. Dwuster, przy czym stery w kabinie obserwatora bądź ucznia mogły być blokowane.
Usterzenie w Typie I elastyczne, usztywnione linkami, wychylane przez wyginanie powierzchni sterowych. W wersjach następnych usterzenie zawiasowe.
Podwozie stałe, wykonane z oprofilowanych rur stalowych, wykrzyżowanych i usztywnionych drutami. W "Torpedo I" stosowano podwozie wahaczowe. W kolejnych wersjach dwa lub jedno koło szprychowe lub pełne z oponami, umieszczone na wspólnej osi, amortyzowano sznurem gumowym względem krótkich płóz podwozia. Płoza ogonowa amortyzowana.
Wyposażenie- kabina wyposażona była w przyrządy pokładowe: wskaźnik obrotów, manometr, wariometr, zegar i busolę.
Silnik- początkowo rzędowy, chłodzony wodą Argus o mocy 51 kW (70 KM). Charakterystycznymi dla samolotu były płaskie chłodnice, aluminiowe, wodno- rurkowe typu Windhoff, umieszczone po bokach kadłuba, z przodu. Śmigło dwułopatowe, drewniane, stałe, o średnicy 2,6 m. W wersjach z kołpakiem średnica kołpaka sięgała 0,4 m.
Zbiornik paliwa o pojemności 122 l dzielono na dwie części. Jedna umieszczana była bezpośrednio za silnikiem, druga między kabinami.
Dane techniczne ”Torpedo I” (wg [1]):
Rozpiętość- 11,6 m, długość- 7,9 m, wysokość- 3,1 m, powierzchnia nośna- 29 m2.
Prędkość max- 130 km/h, zasięg- 500 km.
Dane techniczne ”Torpedo II” (wg [1]):
Rozpiętość- 11,6 m, długość- 7,9 m, wysokość- 3,1 m, powierzchnia nośna- 29 m2.
Galeria
Źródło:
[1] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1977.[2] Goworek T. ”Pierwsze samoloty myśliwskie lotnictwa polskiego”. Wydawnictwo Czasopism i Książek Technicznych SIGMA-NOT. Warszawa 1991.
[3] Januszewski S. "Pionierzy. Polscy pionierzy lotnictwa 1647- 1918. Tom 1". Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2017.