Piasecki (Vertol) H-21 "Workhorse", 1952
(PD-22, "Shawnee", Vertol-42/-43/-44)

Śmigłowiec komunikacyjny i transportowy, sanitarny, ratowniczy. USA.
Śmigłowiec transportowy Piasecki (Vertol) H-21C ”Workhorse” w barwach Luftwaffe. (Źródło: Copyright Krzysztof Godlewski- ”airfoto.pl”).

Śmigłowiec Piasecki PD-22, zbudowany w dwuwirnikowym w układzie podłużnym (tandem), powstał w firmie Piasecki Helicopter Corporation. Stanowił dalszy rozwój śmigłowca Piasecki HRP-2 (PV-17). Konstruktorem śmigłowca był Frank Piasecki. Prototyp, oznaczony XH-21 wykonał pierwszy lot 11.04.1952 r. (wg [1]- w 1951 r.). W celu przeprowadzenia prób z nowym śmigłowcem, w 1949 r. USAF zamówił 18 egz. w serii przedprodukcyjnej YH-21. Następne 32 (wg innych źródeł- 33) egz. w wersji seryjnej H-21A ”Workhorse” zostało również skierowane do służby w USAF, gdzie były używane jako śmigłowce ratownicze w Arktyce. Dalsze 6 (wg innych źródeł- 4 lub 5) śmigłowców H-21A zbudowanych na zamówienie USAF, zostało dostarczonych do Kanady w ramach programu pomocy Military Assistance Program. Śmigłowce w wersji H-21A napędzane były silnikiem Wright R-1820-103 o mocy obniżonej do 932 kW.

W 1953 r. R. Dobyns, pilotując H-21, ustalił dwa międzynarodowe rekordy: prędkości- 232 km/h oraz wysokości lotu- 6740 m.

Druga wersja seryjna H-21B jako napęd otrzymała silnik Wright R-1820-103 o mocy 1063 kW, w celu zrekompensowania wzrostu masy startowej z 5216 kg do 6804 kg. Zbudowano 163 egz., głównie dla lotnictwa Troop Carrier Command. Wyposażone były w autopilota, mogły przenosić dodatkowe zewnętrzne zbiorniki paliwa oraz otrzymały opancerzenie. Przystosowane były do transportu 20 żołnierzy. US Army otrzymała później ok. 16 egz. H-21B od USAF. Większość z tych maszyn ostatecznie została przebudowana na wersję H-21C. W lipcu 1962 r. śmigłowce H-21B otrzymały oznaczenie CH-21B. Wg innych źródeł USAF zakupił 214 śmigłowców Piasecki H-21 ”Workhorse”.

Dla lotnictwa Armii Stanów Zjednoczonych (US Army) została zbudowana wersja H-21C ”Shawnee”. Śmigłowce mogły przenosić ładunki na na zewnętrznym haku transportowym o masie do 1814 kg. Produkcja seryjna była prowadzona od września 1954 r. do marca 1959 r. Zbudowano 334 egz. tej wersji. W lipcu 1962 r. śmigłowce H-21C otrzymały nowe oznaczenie- CH-21C. Gdy w 1956 r. firma Piasecki Helicopter Corporation zmieniła nazwę na Vertol Aircraft Corporation wersja H-21C otrzymała oznaczenie fabryczne Model V-43, natomiast wersje H-21A i H-21B stały się Modelem V-42.

Na zamówienie US Army zbudowano również wersję Vertol XH-21D (H-21D). Był to zasadniczo standardowy H-21C, w którym pojedynczy silnik tłokowy został zastąpiony przez dwa silniki turbinowe General Electric T58. Zmodyfikowano w ten sposób dwa śmigłowce H-21C, które poddano testom w latach 1957-1958. Jednak wersja XH-21D nie została przyjęta do produkcji. Wg [4]- jeden prototyp XH-21D otrzymał silniki General Electric T58, natomiast drugi (wg [5]- oznaczony H-21E) silniki turbinowe Textron Lycoming T53.

Śmigłowce H-21C ”Shawnee”, pomimo swego niezgrabnego wyglądu, okazały się bardzo użyteczne i lubiane przez załogi. Zajmuje on wyjątkowe miejsce w powojennej historii lotnictwa US Army. Śmigłowiec H-21C, jako pierwszy w historii, wykonał transkontynentalny przelot non- stop z jednego wybrzeża Stanów Zjednoczonych do drugiego w czasie 37 h. W trakcie lotu śmigłowiec był tankowany w locie z samolotu De Havilland Canada U-1A ”Otter”. H-21 był pierwszym amerykańskim wojskowym typem śmigłowca, który został skierowany w pokaźnych ilościach do Wietnamu Południowego. Pierwsze cztery jednostki śmigłowców ”Shawnee” przybyły do tego kraju między grudniem 1961 r. a wrześniem 1962 r. W Wietnamie śmigłowce H-21C zostały uzbrojone w karabiny maszynowe kal. 12,7 lub 7,62 mm instalowane w drzwiach ładunkowych. Na części śmigłowców doświadczalnie zainstalowano różne rodzaje uzbrojenia ofensywnego. Były używane jako tymczasowe śmigłowce bojowe do lata 1963 r., tj. do czasu przebazowania do Azji południowo-wschodniej pierwszych jednostek uzbrojonych w śmigłowce Bell UH-1 ”Iroqouis”. Śmigłowce H-21 były podstawowymi śmigłowcami US Army w Wietnamie Południowym do 1964 r. Całkowicie zastąpione przez UH-1, zostały wycofane do rezerwy.

Wg [4]- wyprodukowano 707 śmigłowców H-21, z czego 150 wyeksportowano. Śmigłowce H-21 używane były również: we Francji- dostarczono 98 egz. dla armii francuskiej i 10 egz. dla francuskiej marynarki wojennej, w Kanadzie- 6 egz., 32 (wg innych źródeł- 26) egz. zostało dostarczonych do Zachodnich Niemiec, 10 do Japonii oraz 11 egz. dla szwedzkiej Marynarki Wojennej (oznaczone HKP-1). H-21 stał się pierwszym koniem roboczym armii francuskiej w czasie wojny algierskiej, od lata 1956 r. używane były do wysadzania desantów z powietrza (operacje aeromobilne) oraz dostarczały zaopatrzenie walczącym oddziałom. Niektóre śmigłowce otrzymały uzbrojenie w postaci najcięższych karabinów maszynowych kal. 12,7 mm lub działek kal. 20 mm. Francuzi jako pierwsi dopracowali taktykę wykorzystania sił szybkiego reagowania. Pojemne śmigłowce pozwalały szybko dostarczać w miejsce pojawienia się algierskich partyzantów wystarczająco duże siły komandosów. Nierzadko desant wysadzano bezpośrednio na głowy przeciwnika. Dobrze wyszkoleni żołnierze opuszczali śmigłowiec w ciągu 20 sekund.

W połowie lat 1950-tych w firmie Vertol Aircraft Corporation powstała wersja cywilna Vertol-44, oznaczona początkowo jako Vertol PH-21. Zostały opracowane trzy warianty: transportowy Vertol-44A, pasażerski Vertol-44B i pasażerski Vertol-44C. Cywilne wersje produkowane były seryjnie do 1966 r. W 1957 r. śmigłowiec wykonał tournee po platformach wiertniczych Zatoki Meksykańskiej, demonstrując możliwość dostawy ludzi i ładunków. Śmigłowce Vertol-44 używane były w lotnictwie cywilnym Stanów Zjednoczonych, Francji i Włoch oraz w lotnictwie wojskowym Kanady i Szwecji.

W Polsce.

Znaczący wkład w rozwój dwuwirnikowych śmigłowców układu podłużnego (tandem) firmy Piasecki wniosła grupa polskich inżynierów, która od 1947 r. pracowała w firmie Piasecki Helicopter Co.. Składała się min. z Tadeusza Tarczyńskiego, Bolesława Solaka, Zbysława Ciołkosza, Szczepana Grzeszczyka i Wiesława Stępniewskiego. Ci konstruktorzy i aerodynamicy, przyczynili się do pomyślnego zrealizowania pierwszych użytkowych maszyn układu podłużnego: Piasecki PV-3 ”Rescuer” (HRP-1, HRP-2), Piasecki PV-14 ”Retriever” (HUP-1, HUP-2, HUP-3, HUP-4, H-25, ”Army Mule”), Piasecki H-21 ”Workhorse”, Piasecki PV-15 ”Transporter” (YH-16, H-16) i innych.

Konstrukcja:
Śmigłowiec dwuwirnikowy w układzie podłużnym (tandem) o konstrukcji metalowej. Załoga- 2 osoby. Wersja H-21A zabierała 14 żołnierzy lub 12 rannych na noszach, wersje H-21B i H-21C zabierały 20 żołnierzy albo 2130 kg ładunku w kabinie albo 1814 kg podwieszone na zaczepie zewnętrznym.
Wirniki trójłopatowe. Łopaty o obrysie prostokątnym, konstrukcji metalowej z pokryciem sklejkowym.
Kadłub całkowicie metalowy, o konstrukcji półskorupowej. Natychmiast za kabiną towarową kadłub posiada ostre złamanie, nadające śmigłowcowi charakterystyczny wygląd, przypominający banan. Kabina zakryta.
Usterzenie poziome, zamocowane na tylnym pylonie wirnika, posiada na końcach prostokątne stateczniki.
Podwozie trójkołowe, z kołem przednim, stałe. Istniała możliwość zamontowania nart lub nadmuchiwanych pływaków.

Wyposażenie: wciągarka o udźwigu 180 kg.

Silnik- gwiazdowy:
- H-21A- Wright R-1820-103 ”Cyclone” o mocy 932 kW (1268 KM), wg [5]- o mocy 846 kW/1150 KM.
- H-21B, H-21C- Wright R-1820-103 ”Cyclone” o mocy 1063 kW (1446 KM), wg [5]- o mocy 1048 kW/1425 KM.

Dane techniczne H-21B (wg [5]):
Średnica wirnika- 13,41 m, długość- 26,31 m, wysokość- 4,7 m.
Masa własna- 3629 kg, masa startowa max- 6668 kg.
Prędkość max- 211 km/h, pułap- 2360 m, zasięg- 644 km.

Dane techniczne H-21C (wg [3]):
Średnica wirników- 13,41 m, długość z wirnikami obracającymi się- 26,31 m, wysokość- 4,7 m.
Masa własna- 3629 kg, masa startowa- 6668 kg.
Prędkość max- 211 km/h, pułap- 2360 m, zasięg- 644 km.

Źródło:

[1] Arct B. ”Samoloty świata”. Wydawnictwo MON. Warszawa 1959.
[2] Witkowski J. ”Polski wkład w technikę śmigłowcową”. ”Lotnictwo stulecie przemiany”. Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2003.
[3] All The World's Rotorcraft.
[4] Piasecki Aircraft Corporation.
[5] Уголок ниэбa- Виртуальная авиационная энциклопедия.
[6] Glass A., Kubalańca J. "Polskie konstrukcje lotnicze 1939- 1954". Tom 5. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2013.
blog comments powered by Disqus