Ostoja-Ostaszewski Adam Jan Kanty Kazimierz

Adam Ostoja-Ostaszewski. (Źródło: archiwum).

Adam Jan Kanty Kazimierz Ostoja-Ostaszewski urodził się 2.10.1860 r. we Wzdowie koło Brzozowa. Syn Teofila Wojciecha, członka Stanów Galicyjskich, uczestni­ka Powstania 1846 r. w Galicji, autora m.in. Oswobodzenia Polski przez zniesienie pańsz­czyzny, Stu bajek dla ludu, rzecznika oświaty powszechnej i twórcy pierwszej szkoły lu­dowej w Galicji, która powsta­ła w 1829 r. we Wzdowie i matki Emmy Honoraty Idy hrabianki Załuskiej herbu Junosza.

Przez żonę Marię Chłapowską z Bonikowa spokrewniony z magnackimi rodami Chłapowskich, Ponińskich, Szczanieckich i Załuskich. Właściciel Wzdowa oraz szybów naftowych wTurzepolu (woj. krośnieńskie).

Otrzy­mał gruntowne i wszechstronne wykształcenie, uczył się i studiował w Tarno­polu, Lwowie, Krakowie, Berlinie i Paryżu. Z zawodu był agronomem, a z wy­kształcenia doktorem filozofii i prawnikiem. Współcześni mu podkreślali jego wyjątkowe zdolności lingwistyczne. Znał podobno aż 20 języków obcych, a spo­śród nich władał biegle łaciną, greką, włoskim, niemieckim, francuskim, rosyj­skim, angielskim. Prowadził ożywioną działalność społeczną. Na ziemiach polskich pod zaborami był zaangażowanym polskim patriotą, zdumiewał rozległoś­cią zainteresowań- od pisania wierszy i tłumaczeń, poprzez zoologię, botanikę, mineralogię, geologię, agrotechnikę, po mechanikę, astronomię, aeronautykę; ma­lował, rzeźbił, interesował się także muzyką, architekturą, uprawiał sporty- jazdę konną, szermierkę, kolarstwo, automobilizm. Całe swe intensywne życie poświęcał innowacyjnej twórczej działalności w najprzeróżniejszych kierunkach, żywo reagował na najnowsze wynalazki, a wśród nich z nowej dziedziny aeronautycznej. W swych koncepcjach astronomicznych nawią­zał do teorii pyrocentrycznej. Autor kilku paten­tów.

W 1926 r. Ostaszewski opracował system języka powszechnego Ost. Pozostawił też kilkanaście publikacji. Do cenniejszych należą: Z literatury po­wszechnej poezyje (Kraków 1903 r.) oraz Szkice naukowo-literackie z zakresu sztuki i archeologii, (Kraków 1887 r.). Człowiek nadzwyczaj rozległych zainteresowań, przez współczesnych uważany za dziwaka, a to z racji kontrowersyjności poglądów jakie głosił i postawy wobec życia. W 1896 r. prokla­mował się Cesarzem Antarktydy, w 1912 r. opublikował dzieło pt. Adam Ostoja Ostaszewski najwięk­szy człowiek wszechczasów, jego życie, prace i dzie­ło, w 1926 r. ogłosił konkurs na rozprawę udowad­niającą, że jego odkrycia sytuują go w panteonie naj­większych odkrywców wszechczasów.

W 1896 r. zaproponował by clou paryskiej Wy­stawy Powszechnej 1900 r. stała się zaprojektowa­na przezeń budowla odtwarzająca sferę Archimedesa. Kosmorama Ostaszewskiego ilustrować miała pitagorejski obraz ziemi i wszechświata. Ostaszewski konkurował tutaj z propozycją złożoną przez archi­tekta paryskiego Paula Louisa Alberta Gallerona. Ten proponował budowę ogromnej kuli o średnicy 50 m, która mieścić miała inną o średnicy 50 m, w której urządzić miano planetarium odtwarzające heliocentryczny obraz wszechświata. Słynny geograf francuski Élisée Reclus proponował z kolei budowę gigan­tycznego globusa ziemi o średnicy 33 m, na którym Mont Blanc będzie miał wysokość ok. 1 cm. Podobnie jak w przypadku propozycji Ostaszewskie­go czy Gallerona również wnętrze tej kuli miało być dostępne dla publiczności. Żaden z tych projektów nie doczekał się realizacji, monumentalizm koncepcji wykraczał poza oczekiwania organizatorów Wystawy.

Żeglugą powietrzną interesował się prawie od dzieciń­stwa i chociaż nie posiadał w tej dziedzinie odpowiedniego przygotowania tech­nicznego- pasjonował się nią prawie przez dwadzieścia lat. Usiłował sam konstruować i budować aparaty latające, mając na tym polu niewątpliwie ambicje odkrywcze, czemu sprzyjały także posiadane przez niego dostateczne środki materialne jako właściciela Wzdowa.

Swe zainteresowania kieruje Ostaszewski początkowo ku aerostatom. W 1876 r., jako uczeń Gimnazjum w Tarnopolu, buduje w swej posiadłości model sterowca własnego pomysłu. Wiadomo, że posiadał wydłużo­ny, rybi kształt balonu i był wykorzystywany w trak­cie zabaw.. W 1888 r. udał się do Berlina, gdzie w koszu balonu wolnego odbył swą pierwszą podróż powietrzną. Rzecz charakterystyczna, świadcząca o podkreślaniu przez Ostaszewskiego iż jest Pola­kiem, że na ten przelot balonem zabrał ze sobą odwieczny symbol polskości- flagę biało-czerwoną.

W 1889 r. Ostaszewski wynalazł pierwszy w Europie odrzutowy silnik wybuchowy, w którego skład materiałów pędnych wchodziła benzyna. Silnik ten był zastosowany w jego modelach aparatów latających. Z zachowanych dokumentów wynika, że w 1889 r. krakowianin Mondrzykowski mechanik i pirotechnik, zbudował w Krakowie model płatowca zaprojektowany przez Ostaszewskiego i pod jego kierunkiem budowany. Model był napędzany silnikiem odrzutowym nieciągłego spalania. Silnik był zasilany benzyną. W latach 1889- 1892 zbudowano dwie wersje modelu o nazwie ”Stibor-1”. Utrzymywały układ płatowca, a różnice między nimi wynikać mogły modyfikacją silnika bądź tylko odmiennym punktem jego usytuowania. Były to pierwsze modele silnikowe zbudowane na terenie ziem polskich. Oba modele latały w Krakowie, a jeden z nich według relacji Ostaszewskiego, wzniósł się na wysokość ok. 100 m, przelatując ponad domami i utrzymując się przez dłuższy czas w powietrzu. O konstrukcji silnika, niestety brak informacji. Można jedynie przypuszczać, opierając się na zapiskach konstruktora, że w modelu wykorzystano mechanizm tzw. Koła Katarzyny, urządzenia, służącego do wyrzucania fajerwerków, czyli sztucznych ogni. Wersję "B" "Stibora-1" Ostaszewski prezentował w 1896 r. m.in. księciu Oboleńskiemu i por. Uljaninowi- Ro­sjanom, którzy lądowali balonem Strieła koło Brzozowa i podejmowani byli w rezydencji Ostaszewskie­go we Wzdowie, a także por. Vorbuchnerowi z Prze­myśla. Eksperymenty z tymi modelami dostarczyły Ostaszewskiemu doświadczeń, które wyzyskał w dal­szej pracy konstruktorskiej.

W maju 1896 r. wziął udział w specjalnej konferencji w Wiedniu, gdzie spotkał się m.in. ze znanym austriackim pionierem lotnictwa Wilhelmem Kressem, tamże na wystawie w Praterze oglądał skrzydłowiec Lilienthala. Podróżował wiele, był wszędzie tam, gdzie działo się coś nowego w lotnictwie. W Meudon oglądał sterowiec La France, w Paryżu samoloty braci Wright i Farmana. Jednakże w swej koncepcji rozwoju aparatów latających cięższych od powietrza usilnie propagował pionowzloty, które mogłyby wznosić się z każ­dego terenu w dowolnie wybranym czasie, czemu dawał wyraz w swej rozległej działalności publicystycznej i w korespondencji listowej.

We Wzdowie Ostaszewski dysponował własnym laboratorium fizyczno- chemicznym, w którym na 7 lat przed odkryciem Rentgena stwierdził promie­nie przenikliwe. Duże znaczenie przywiązywał do astronomii. Według wzorów francuskich i angielskich wybudował we Wzdowie obserwatorium astronomiczne, wyposażone w lunetę lub teleskop, jak się przy­puszcza- własnego pomysłu. Jednakże w tej dziedzinie nie uzyskał zadowalających rezultatów, a jego teoria antykopernikowska (Słońce znajduje się w Ziemi, która kształtem przypomina kulą z otworami) przedstawiona we Francuskiej Akademii Nauk na Międzynarodowym Kongresie Astronomów w paryskiej Sorbonie- spotkała się z druzgocącą krytyką uczonych i w prasie. Niemniej jednak jego wykłady o teorii sfer niebieskich wygłaszane w Mo­nachium, Oxfordzie, Florencji i Krakowie cieszyły się dużą popularnością. Zbudował i opatentował w Rosji (1896 r.) model mechaniczny sfer niebieskich.

W 1900 r. Ostaszewski uzyskał we Francji patent na silnik hydraulicz­ny. W 1908 r. opatentował w Anglii zabawkę latającą, w rok później uzyskał tamże patent na koncepcję pionowzlotu odrzutowo- wirnikowego ”Stibor 2” (wg [5]- nie był on zgłoszony do opatantowania). W tym też czasie pracował nad silnikiem gazowym, rozwiązując problem zbior­nika gazowego. Na rok 1908 przypada budowa we Wzdowie jego śmigłowca- ornitoptera ”Stibor 2”. Miał on być napędzany siłą mięśni rąk i nóg lotnika za pomocą mechanizmu typu rowerowego. Cztery pokryte płótnem łopaty- skrzydła o płaskim profilu miały jednocześnie wykonywać ruch wirowy i wiosłowy, umożliwia jąć pionowy wzlot. ”Stibor 2”nie nadawał się jednak do wykonywania lotów i nie wzniosła się  też  nigdy  w  powietrze.   Ostaszewski rozważał   możliwość  zastosowania w maszynie silnika Antoinette. Rozwinięciem  tej  konstrukcji  miała  być  następna wersja- ”Stibor  3”, do budowy której  nie  doszło.

19.01.1909 r. zgłosił we Francji do opatentowania samolot (Aeroplane). Patent nr 398.635 uzyskał 29.03.1909 r. W istocie rzeczy przedmiotem ochrony praw własności intelektualnej było w tym przypadku rozwiązanie elastycznego, gumowego zbiornika na gaz świetlny lub inny, umieszczanego w tyle kadłuba, dla samolotu napę­dzanego silnikiem gazowym.

Brak konkretnych rezultatów z doświadczeń z pionowzlotami skoncentrował w końcu uwagę Ostaszewskiego na samolotach. Wyszkolił się w Pa­ryżu w pilotażu i zbudował samolot ”Ost-I”. Był to dwupłat wzorowany samolocie Wright Model A. Maszynę tę miano oblatać wiosną 1909 r. we Francji. Niektórzy historycy lotnictwa polskiego przyjęli hipotezę, że ”Ost-I” Ostaszewskiego, pilotowany przez niego i wykonujący wielokrotne loty, jest pierw­szą zbudowaną przez Polaka, a przynajmniej przy jego znacznym współudziale, udaną polską konstrukcją lotniczą. Miejsce zbudowania tego samolotu nic jest dostatecznie wyjaśnione. Istnieją dwie hipotezy: jedna, że powstał we Francji, druga, że w pałacu, we Wzdowie. Wg [5]- z początkiem 1909 r. zakupił we Francji samolot typu Wright Model A i był to pierwszy samolot, który należał do Polaka, na któ­rym jego właściciel jako pierwszy spośród Polaków wykonał udane loty.

Na tym w zasadzie kończy się pionierska działalność lotnicza Adama J. K. K. Ostoji-Ostaszewskiego. Swe rozliczne ponad 20- letnie poczynania i przed­sięwzięcia w tej dziedzinie spisywał począwszy od 1908 r. we Wzdowie i skiero­wał w postaci memomriału do Królewskiego Towarzystwa Naukowego w Lon­dynie. Tekst tego memoriału został włączony do ponad 600- stronicowego Al­manachu wydanego w Paryżu ok. 1910 r., a traktującego w wielu językach o wynalazczości w świecie w pierwszej dekadzie XX wieku. W latach później­szych nie zajmował się eksperymentami lotniczymi, pozostał jednak propa­gatorem lotnictwa.

Zmarł 4.03.1934 r. w Krakowie, pochowany został na cmentarzu w Jasienowie. Dla uczczenia jego pamięci zorganizowano w 1981 r. w Brzozowie, staraniem Aeroklubu Podkarpackiego w Krośnie oraz Muzeum Regionalnego PTTK w Brzozowie, sesję popularno-naukową oraz wystawę czasową poświęconą działalności Adama J. K. K. Ostoji-Ostaszewskiego.

Konstrukcje:
Ostoja-Ostaszewski ”Stibor 2”, 1908, pionowzlot-mięśniolot pionierski.
Ostoja-Ostaszewski ”Stibor 3”, projekt maszyny latającej. 
Ostoja-Ostaszewski ”Ost-I”, 1909, samolot pionierski.

Galeria

  • Adam Ostoja-Ostaszewski na portrecie Karoliny Mien z lat 1930- tych. Adam Ostaszewski, ok. 1910 r. (Źródło: Januszewski S. ”Wynalazki lotnicze Polaków 1836- 1918”).

Źródło:

[1] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1977.
[2] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze do 1939”. Tom 1. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2004.
[3] Elsztein P. ”Modelarstwo lotnicze w Polsce”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1986.
[4] Kowalski T. J., Malinowski T. ”Mała encyklopedia lotników polskich”. Tomik 1. Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. Warszawa 1983.
[5] Januszewski S. "Pionierzy. Polscy pionierzy lotnictwa 1647- 1918. Tom 1". Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2017.
blog comments powered by Disqus