Ostoja-Ostaszewski Adam Jan Kanty Kazimierz

Adam Jan Kanty Kazimierz Ostoja-Ostaszewski urodził się 2.10.1860 r. we Wzdowie koło Brzozowa. Syn Teofila Wojciecha, członka Stanów Galicyjskich, uczestnika Powstania 1846 r. w Galicji, autora m.in. Oswobodzenia Polski przez zniesienie pańszczyzny, Stu bajek dla ludu, rzecznika oświaty powszechnej i twórcy pierwszej szkoły ludowej w Galicji, która powstała w 1829 r. we Wzdowie i matki Emmy Honoraty Idy hrabianki Załuskiej herbu Junosza.
Przez żonę Marię Chłapowską z Bonikowa spokrewniony z magnackimi rodami Chłapowskich, Ponińskich, Szczanieckich i Załuskich. Właściciel Wzdowa oraz szybów naftowych wTurzepolu (woj. krośnieńskie).
Otrzymał gruntowne i wszechstronne wykształcenie, uczył się i studiował w Tarnopolu, Lwowie, Krakowie, Berlinie i Paryżu. Z zawodu był agronomem, a z wykształcenia doktorem filozofii i prawnikiem. Współcześni mu podkreślali jego wyjątkowe zdolności lingwistyczne. Znał podobno aż 20 języków obcych, a spośród nich władał biegle łaciną, greką, włoskim, niemieckim, francuskim, rosyjskim, angielskim. Prowadził ożywioną działalność społeczną. Na ziemiach polskich pod zaborami był zaangażowanym polskim patriotą, zdumiewał rozległością zainteresowań- od pisania wierszy i tłumaczeń, poprzez zoologię, botanikę, mineralogię, geologię, agrotechnikę, po mechanikę, astronomię, aeronautykę; malował, rzeźbił, interesował się także muzyką, architekturą, uprawiał sporty- jazdę konną, szermierkę, kolarstwo, automobilizm. Całe swe intensywne życie poświęcał innowacyjnej twórczej działalności w najprzeróżniejszych kierunkach, żywo reagował na najnowsze wynalazki, a wśród nich z nowej dziedziny aeronautycznej. W swych koncepcjach astronomicznych nawiązał do teorii pyrocentrycznej. Autor kilku patentów.
W 1926 r. Ostaszewski opracował system języka powszechnego Ost. Pozostawił też kilkanaście publikacji. Do cenniejszych należą: Z literatury powszechnej poezyje (Kraków 1903 r.) oraz Szkice naukowo-literackie z zakresu sztuki i archeologii, (Kraków 1887 r.). Człowiek nadzwyczaj rozległych zainteresowań, przez współczesnych uważany za dziwaka, a to z racji kontrowersyjności poglądów jakie głosił i postawy wobec życia. W 1896 r. proklamował się Cesarzem Antarktydy, w 1912 r. opublikował dzieło pt. Adam Ostoja Ostaszewski największy człowiek wszechczasów, jego życie, prace i dzieło, w 1926 r. ogłosił konkurs na rozprawę udowadniającą, że jego odkrycia sytuują go w panteonie największych odkrywców wszechczasów.
W 1896 r. zaproponował by clou paryskiej Wystawy Powszechnej 1900 r. stała się zaprojektowana przezeń budowla odtwarzająca sferę Archimedesa. Kosmorama Ostaszewskiego ilustrować miała pitagorejski obraz ziemi i wszechświata. Ostaszewski konkurował tutaj z propozycją złożoną przez architekta paryskiego Paula Louisa Alberta Gallerona. Ten proponował budowę ogromnej kuli o średnicy 50 m, która mieścić miała inną o średnicy 50 m, w której urządzić miano planetarium odtwarzające heliocentryczny obraz wszechświata. Słynny geograf francuski Élisée Reclus proponował z kolei budowę gigantycznego globusa ziemi o średnicy 33 m, na którym Mont Blanc będzie miał wysokość ok. 1 cm. Podobnie jak w przypadku propozycji Ostaszewskiego czy Gallerona również wnętrze tej kuli miało być dostępne dla publiczności. Żaden z tych projektów nie doczekał się realizacji, monumentalizm koncepcji wykraczał poza oczekiwania organizatorów Wystawy.
Żeglugą powietrzną interesował się prawie od dzieciństwa i chociaż nie posiadał w tej dziedzinie odpowiedniego przygotowania technicznego- pasjonował się nią prawie przez dwadzieścia lat. Usiłował sam konstruować i budować aparaty latające, mając na tym polu niewątpliwie ambicje odkrywcze, czemu sprzyjały także posiadane przez niego dostateczne środki materialne jako właściciela Wzdowa.
Swe zainteresowania kieruje Ostaszewski początkowo ku aerostatom. W 1876 r., jako uczeń Gimnazjum w Tarnopolu, buduje w swej posiadłości model sterowca własnego pomysłu. Wiadomo, że posiadał wydłużony, rybi kształt balonu i był wykorzystywany w trakcie zabaw.. W 1888 r. udał się do Berlina, gdzie w koszu balonu wolnego odbył swą pierwszą podróż powietrzną. Rzecz charakterystyczna, świadcząca o podkreślaniu przez Ostaszewskiego iż jest Polakiem, że na ten przelot balonem zabrał ze sobą odwieczny symbol polskości- flagę biało-czerwoną.
W 1889 r. Ostaszewski wynalazł pierwszy w Europie odrzutowy silnik wybuchowy, w którego skład materiałów pędnych wchodziła benzyna. Silnik ten był zastosowany w jego modelach aparatów latających. Z zachowanych dokumentów wynika, że w 1889 r. krakowianin Mondrzykowski mechanik i pirotechnik, zbudował w Krakowie model płatowca zaprojektowany przez Ostaszewskiego i pod jego kierunkiem budowany. Model był napędzany silnikiem odrzutowym nieciągłego spalania. Silnik był zasilany benzyną. W latach 1889- 1892 zbudowano dwie wersje modelu o nazwie ”Stibor-1”. Utrzymywały układ płatowca, a różnice między nimi wynikać mogły modyfikacją silnika bądź tylko odmiennym punktem jego usytuowania. Były to pierwsze modele silnikowe zbudowane na terenie ziem polskich. Oba modele latały w Krakowie, a jeden z nich według relacji Ostaszewskiego, wzniósł się na wysokość ok. 100 m, przelatując ponad domami i utrzymując się przez dłuższy czas w powietrzu. O konstrukcji silnika, niestety brak informacji. Można jedynie przypuszczać, opierając się na zapiskach konstruktora, że w modelu wykorzystano mechanizm tzw. Koła Katarzyny, urządzenia, służącego do wyrzucania fajerwerków, czyli sztucznych ogni. Wersję "B" "Stibora-1" Ostaszewski prezentował w 1896 r. m.in. księciu Oboleńskiemu i por. Uljaninowi- Rosjanom, którzy lądowali balonem Strieła koło Brzozowa i podejmowani byli w rezydencji Ostaszewskiego we Wzdowie, a także por. Vorbuchnerowi z Przemyśla. Eksperymenty z tymi modelami dostarczyły Ostaszewskiemu doświadczeń, które wyzyskał w dalszej pracy konstruktorskiej.
W maju 1896 r. wziął udział w specjalnej konferencji w Wiedniu, gdzie spotkał się m.in. ze znanym austriackim pionierem lotnictwa Wilhelmem Kressem, tamże na wystawie w Praterze oglądał skrzydłowiec Lilienthala. Podróżował wiele, był wszędzie tam, gdzie działo się coś nowego w lotnictwie. W Meudon oglądał sterowiec La France, w Paryżu samoloty braci Wright i Farmana. Jednakże w swej koncepcji rozwoju aparatów latających cięższych od powietrza usilnie propagował pionowzloty, które mogłyby wznosić się z każdego terenu w dowolnie wybranym czasie, czemu dawał wyraz w swej rozległej działalności publicystycznej i w korespondencji listowej.
We Wzdowie Ostaszewski dysponował własnym laboratorium fizyczno- chemicznym, w którym na 7 lat przed odkryciem Rentgena stwierdził promienie przenikliwe. Duże znaczenie przywiązywał do astronomii. Według wzorów francuskich i angielskich wybudował we Wzdowie obserwatorium astronomiczne, wyposażone w lunetę lub teleskop, jak się przypuszcza- własnego pomysłu. Jednakże w tej dziedzinie nie uzyskał zadowalających rezultatów, a jego teoria antykopernikowska (Słońce znajduje się w Ziemi, która kształtem przypomina kulą z otworami) przedstawiona we Francuskiej Akademii Nauk na Międzynarodowym Kongresie Astronomów w paryskiej Sorbonie- spotkała się z druzgocącą krytyką uczonych i w prasie. Niemniej jednak jego wykłady o teorii sfer niebieskich wygłaszane w Monachium, Oxfordzie, Florencji i Krakowie cieszyły się dużą popularnością. Zbudował i opatentował w Rosji (1896 r.) model mechaniczny sfer niebieskich.
W 1900 r. Ostaszewski uzyskał we Francji patent na silnik hydrauliczny. W 1908 r. opatentował w Anglii zabawkę latającą, w rok później uzyskał tamże patent na koncepcję pionowzlotu odrzutowo- wirnikowego ”Stibor 2” (wg [5]- nie był on zgłoszony do opatantowania). W tym też czasie pracował nad silnikiem gazowym, rozwiązując problem zbiornika gazowego. Na rok 1908 przypada budowa we Wzdowie jego śmigłowca- ornitoptera ”Stibor 2”. Miał on być napędzany siłą mięśni rąk i nóg lotnika za pomocą mechanizmu typu rowerowego. Cztery pokryte płótnem łopaty- skrzydła o płaskim profilu miały jednocześnie wykonywać ruch wirowy i wiosłowy, umożliwia jąć pionowy wzlot. ”Stibor 2”nie nadawał się jednak do wykonywania lotów i nie wzniosła się też nigdy w powietrze. Ostaszewski rozważał możliwość zastosowania w maszynie silnika Antoinette. Rozwinięciem tej konstrukcji miała być następna wersja- ”Stibor 3”, do budowy której nie doszło.
19.01.1909 r. zgłosił we Francji do opatentowania samolot (Aeroplane). Patent nr 398.635 uzyskał 29.03.1909 r. W istocie rzeczy przedmiotem ochrony praw własności intelektualnej było w tym przypadku rozwiązanie elastycznego, gumowego zbiornika na gaz świetlny lub inny, umieszczanego w tyle kadłuba, dla samolotu napędzanego silnikiem gazowym.
Brak konkretnych rezultatów z doświadczeń z pionowzlotami skoncentrował w końcu uwagę Ostaszewskiego na samolotach. Wyszkolił się w Paryżu w pilotażu i zbudował samolot ”Ost-I”. Był to dwupłat wzorowany samolocie Wright Model A. Maszynę tę miano oblatać wiosną 1909 r. we Francji. Niektórzy historycy lotnictwa polskiego przyjęli hipotezę, że ”Ost-I” Ostaszewskiego, pilotowany przez niego i wykonujący wielokrotne loty, jest pierwszą zbudowaną przez Polaka, a przynajmniej przy jego znacznym współudziale, udaną polską konstrukcją lotniczą. Miejsce zbudowania tego samolotu nic jest dostatecznie wyjaśnione. Istnieją dwie hipotezy: jedna, że powstał we Francji, druga, że w pałacu, we Wzdowie. Wg [5]- z początkiem 1909 r. zakupił we Francji samolot typu Wright Model A i był to pierwszy samolot, który należał do Polaka, na którym jego właściciel jako pierwszy spośród Polaków wykonał udane loty.
Na tym w zasadzie kończy się pionierska działalność lotnicza Adama J. K. K. Ostoji-Ostaszewskiego. Swe rozliczne ponad 20- letnie poczynania i przedsięwzięcia w tej dziedzinie spisywał począwszy od 1908 r. we Wzdowie i skierował w postaci memomriału do Królewskiego Towarzystwa Naukowego w Londynie. Tekst tego memoriału został włączony do ponad 600- stronicowego Almanachu wydanego w Paryżu ok. 1910 r., a traktującego w wielu językach o wynalazczości w świecie w pierwszej dekadzie XX wieku. W latach późniejszych nie zajmował się eksperymentami lotniczymi, pozostał jednak propagatorem lotnictwa.
Zmarł 4.03.1934 r. w Krakowie, pochowany został na cmentarzu w Jasienowie. Dla uczczenia jego pamięci zorganizowano w 1981 r. w Brzozowie, staraniem Aeroklubu Podkarpackiego w Krośnie oraz Muzeum Regionalnego PTTK w Brzozowie, sesję popularno-naukową oraz wystawę czasową poświęconą działalności Adama J. K. K. Ostoji-Ostaszewskiego.
Konstrukcje:
Ostoja-Ostaszewski ”Stibor 2”, 1908, pionowzlot-mięśniolot pionierski.
Ostoja-Ostaszewski ”Stibor 3”, projekt maszyny latającej.
Ostoja-Ostaszewski ”Ost-I”, 1909, samolot pionierski.
Galeria
Źródło:
[1] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1977.[2] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze do 1939”. Tom 1. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2004.
[3] Elsztein P. ”Modelarstwo lotnicze w Polsce”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1986.
[4] Kowalski T. J., Malinowski T. ”Mała encyklopedia lotników polskich”. Tomik 1. Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. Warszawa 1983.
[5] Januszewski S. "Pionierzy. Polscy pionierzy lotnictwa 1647- 1918. Tom 1". Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2017.