Wrocławski Zakład Szybowcowy
Okręgowe Warsztaty Szybowcowe we Wrocławiu
Zakłady Sprzętu Lotnictwa Sportowego nr 4 we Wrocławiu
ZSLS nr 4 we Wrocławiu
Zakład Szybowcowy we Wrocławiu
W 1948 r. zostały powołane do życia Zakłady Sprzętu Lotnictwa Sportowego (ZSLS) z dyrekcją w Warszawie oraz zakładami ZSLS nr 2 w Jeżowie, ZSLS nr 3 w Poznaniu, ZSLS nr 4 w Gdańsku, ZSLS nr 5 w Krośnie i z Szybowym Zakładem Doświadczalnym w Bielsku.
Zakład ZSLS nr 4 w Gdańsku uległ likwidacji w 1954 r. W 1956 r. planowano dalsze zmiany w organizacji ZSLS: powołanie we Wrocławiu Zakładu Szybowcowego nr 4 oraz przeniesienie tu całej dyrekcji ZSLS. Impulsem ku temu było zapowiedziane opuszczenie przez LOT pomieszczeń, hangaru i lotniska Gadów Mały, a przede wszystkim znaczny wzrost zamówień na szybowce. Plany te zakończyły się tylko na powstaniu w 1.07.1956 r. pod kierownictwem mgr inż. Adama Meusa zakładu Okręgowe Warsztaty Szybowcowe we Wrocławiu. Wiosną 1957 r. nazwę zmieniono na Zakłady Sprzętu Lotnictwa Sportowego Nr 4 we Wrocławiu.
Działalność rozpoczęto od remontów szybowców IS-3 ABC, IS-A ”Salamandra” i IS-2 ”Mucha”, a także wykonywano elementy do szybowców SZD-12 ”Mucha 100” dla Chin. Pierwsze szybowce całkowicie wyprodukowane we Wrocławiu to 20 egz. SZD-12 ”Mucha 100”, budowane w latach 1956-1957. W dniu 8.08.1958 r. ukończono pierwszy szybowiec SZD-10bis ”Czapla” (zbudowano 115 egz., z tego wyeksportowano 13). Potem była długa lista drewnianych szybowców szkolnych, treningowych, akrobacyjnych, wyczynowych, także prototypów i egzemplarzy specjalnych:
- SZD-24C ”Foka”- w latach 1961- 1964 zbudowano 88 egz, z tego na eksport- 59 egz.,
- SZD-24-4A ”Foka 4”- w latach 1963- 1968 zbudowano 122 egz, z tego na eksport- 59 egz.,
- SZD-21B ”Kobuz 3”- w latach 1964- 1966 zbudowano 32 egz,
- SZD-30A ”Pirat”- w latach 1965- 1969 zbudowano 48 egz, z tego na eksport- 43 egz.,
- SZD-32A ”Foka 5”- w latach 1969- 1971 zbudowano 134 egz, z tego na eksport- 116 egz.,
- SZD-36 ”Cobra 15”- w latach 1969- 1977 zbudowano 294 egz, z tego na eksport- 218 egz.
Łącznie do grudnia 1977 r. zbudowano 843 szybowce drewniane, z tego na eksport wykonano 508 egz. Ponadto w 1971 r. zbudowano 2 kadłuby szybowców SZD-43 ”Orion”.
W lipcu 1963 r. nastąpiła kolejna reorganizacja Zakładów Sprzętu Lotnictwa Sportowego, w wyniku której zlikwidowano dyrekcję ZSLS w Warszawie, a zakłady ZSLS nr 3 w Poznaniu i ZSLS nr 5 w Krośnie, usamodzielniły się w Wytwórnie Sprzętu Komunikacyjnego. Nowo powołana dyrekcja z siedzibą w Bielsku zaczęła kierować przedsiębiorstwem pod nazwą Zakłady Szybowcowe Delta-Bielsko. Wraz z tymi zmianami, zakłady zamiejscowe we Wrocławiu i w Jeżowie utraciły dotychczasową samodzielność finansową (własny rozrachunek) i od tej chwili i stanowiły zamiejscowe filie na prawach wydziałów Dyrekcji.
W końcu lat 1960-tych w szybownictwie kończyła się era drewna w szybownictwie i kto nie chciał pozostać w tyle, siał przejść na laminaty, tworzywa sztuczne. Zakład we Wrocławiu od dłuższego czasu przygotowywał się do tego bardzo trudnego przeskoku technologicznego. W październiku 1977 r. wykonano pierwszy, laminatowy szybowiec SZD-48 ”Jantar Standard 2”. Wrocławscy pracownicy pojechali jednak ukończyć go do Bielska, gdzie też został oblatany. Następnego ”Jantara Standard 2” wykonano już całkowicie we Wrocławiu i oblatano 30.12.1977 r. W 1979 r. ówczesne władze miasta podjęły decyzję o likwidacji lotniska Gadów Mały, gdzie zaplanowano budowę dużego osiedla mieszkaniowego. Na Małym Gądowie zaczęły wyrastać bloki mieszkalne. Nie było możliwości dalszego oblatywania produkowanych szybowców na miejscu i po oblataniu w dniu 17.07.1979 r. ostatniego, sześćdziesiątego czwartego ”Jantara Standard 2”, dyrektor PZL-Bielsko podjął decyzję o zaprzestaniu we Wrocławiu produkcji finalnej szybowców. Nastąpił okres kooperacyjnej produkcji tego szybowca dla Bielska w zespołach: najpierw tylko samych skrzydeł i usterzeń (147 kompletów do 1981 r.), a następnie ponownie całych szybowców w zespołach łącznie z kadłubem. Takie niemal kompletne ”Jantary” jechały następnie do Bielska w celu wykończenia, lakierowania i oblotu. We Wrocławiu produkowano także duże ilości elementów i zespołów laminatowych do samolotów rolniczych PZL M-18 ”Dromader” i PZL-106 ”Kruk”. Po wykonaniu 331 egz. ”Jantarów Standard 2”, w grudniu 1982 r. weszła do produkcji wersja SZD-48-3 ”Jantar Standard 3”, których do 1995 r. wykonano rekordową ilość- 345 egz.
Wobec ograniczonej wydolności produkcyjnej Bielska, w 1985 r., Wrocław przejął wykonawstwo kadłubów szybowca SZD-42-2 ”Jantar 2B”. W II połowie 1985 r. rozpoczęto przygotowania do produkcji szybowca klubowego SZD-51 ”Junior”. Pierwszy szybowiec do oblotu był gotów 31.10.1985 r. Pierwszą setkę ”Juniorów” wykonano 1988 r. W tym samym roku wykonano jubileuszowy tysięczny szybowiec, a był to także ”Junior”. W październiku 1991 r. rozpoczęto produkcję kadłubów szybowca klasy standard SZD-55. W drodze modyfikacji szybowca ”Jantar Standard 3”, powstał szybowiec przeznaczony głównie do akrobacji SZD-59-1 ”Acro”, którego w latach 1993-1999 zbudowano 25 egz. W latach 1991 i 1997-1998, wspólnymi siłami dwu zakładów: Jeżowa i Wrocławia zbudowano 3 prototypy szybowca dwumiejscowego SZD-54 ”Perkoz”. We Wrocławiu powstały skrzydła tego szybowca.
Początek lat 1990-tych przyniósł zasadnicze zmiany w polskiej gospodarce, w tym i w lotnictwie. Zaczęła liczyć się tylko wydajność ekonomiczna zakładu: niskie koszty, wielkość produkcji, sprzedaż i zysk. O ponad połowę zmalała sprzedaż szybowców. Zakład we Wrocławiu sukcesywnie redukował zatrudnienie, zaczął szukać dodatkowych źródeł dochodów poprzez dzierżawę zbędnych pomieszczeń i terenu, przez usługi dla ludności, organizował dodatkową produkcję i remonty. W ten sposób, najlepiej jak mógł, dostosowywał się do nowych warunków. Jednak w dniu 7.05.1999 r. sąd ogłosił upadłość PZL-Bielsko i wraz z nim Zakładu Szybowcowego we Wrocławiu i Zakładu Szybowcowego w Jeżowie Sudeckim- jako jego filii. Ostatnim szybowcem wyprodukowanym i wysłanym z Wrocławia w dniu 8.06.1999 r. był kolejny, 235-ty ”Junior”, który zamknął liczbę 1626 wrocławskich szybowców oraz 243 szybowców zbudowanych w kooperacji z PZL-Bielsko. W dniu 30.06.1999 r. Zakład we Wrocławiu zakończył działalność. Po wywiezieniu oprzyrządowania do Bielska i wyprzedaży pozostałego mienia, nieruchomość na byłym lotnisku Gądów Mały, w dniu 22.10.1999 r. sprzedano nowym właścicielom, którzy rozpoczęli działalność gospodarczą nie związaną z lotnictwem.
Konstrukcje:
SZD-12 ”Mucha”, ok. 1955, szybowiec treningowo-wyczynowy.
SZD-10 ”Czapla”, 1958, szybowiec szkolny.
SZD-24 ”Foka”, 1961, szybowiec wyczynowy klasy standard.
SZD-21B ”Kobuz 3”, 1964, szybowiec akrobacyjny.
SZD-30 ”Pirat” (”Sowa”), 1966, szybowiec treningowy.
SZD-32 ”Foka 5”, 1966, szybowiec wyczynowy klasy standard.
SZD-36 ”Cobra 15”, 1969, szybowiec wyczynowy klasy standard.
SZD-48 ”Jantar Standard 2”, 1977, szybowiec wyczynowy klasy standard.
SZD-48-3 ”Jantar Standard 3”, 1982, szybowiec wyczynowy klasy standard.
SZD-51 ”Junior”, 1985, szybowiec klasy klub.
SZD-59 ”Akro” (”Acro”), 1993, szybowiec akrobacyjny lub klasy standard.
Galeria
Źródło:
[1] Krzyżan M. ”Samoloty w muzeach polskich”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1983.
[2] ”Szybowcowy zakątek Pepego (Piotra Puchalskiego)”.
[3] Sobczak E. ”Wrocławski Zakład Szybowcowy”. ”Lotnictwo stulecie przemiany”. Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2003.
[4] (m) "Jakość. Opłacalność. Eksport". Skrzydlata Polska nr 21/1964.