Aero L-29 "Delfin", 1959

W połowie lat 1950-tych biuro konstrukcyjne zakładów Aero Vodochody opracowało samolot szkolno-treningowy Aero L-29 "Delfin". Według założeń. Miał to być samolot wytrzymały, prosty w obsłudze i łatwy w pilotażu. Samolot ten miał zastąpić szkolno- treningowe samoloty o napędzie tłokowym, użytkowane wtedy w czechosłowackim lotnictwie wojskowym zarówno do szkolenia podstawowego, jak i zaawansowanego, pozwalając przejść uczniowi bezpośrednio do fazy treningu operacyjnego. Samolot mógł działać z lotnisk trawiastych.
Samolot został opracowany przez zespół konstruktorów wyróżnionych w 1962 r. Nagrodą Państwową. Są to inżynierowie: O. Bunat, J. Hlava, J. Klouda, V. Pospisil, J. Rada, J. Vlcek, K. Tomas oraz Z. Rublic, J. Nyklicek i znany aerodynamik- dr inż. J. Hosek. Zespołem kierowali dwaj najbardziej doświadczeni czechosłowaccy konstruktorzy lotniczy- Zdenek Rublic i Karel Tomas.
Prototyp samolotu, oznaczony jako XL-29, napędzany silnikiem Bristol Siddeley "Viper", został oblatany 5.04.1959 r. W następstwie prób drugiego prototypu (oblatany w czerwcu 1960 r.), napędzanego już czeskim silnikiem Motorlet M 701, zbudowano niewielką serię przedprodukcyjną w celu porównania z konkurentami. Konkurs taki odbył się w 1961 r., oprócz L-29 wzięty w nim udział polski PZL TS-11 ”Iskra” i radziecki Jakowlew Jak-30. Doskonale ogólne osiągi L-29 sprawiły, ze został on wybrany jako podstawowy samolot szkolno- treningowy dla wszystkich państw Układu Warszawskiego. Wyjątkiem była Polska, gdzie wybrany został samolot TS-11 "Iskra".
Charakterystyka lotna L-29 powodowała, że była to znakomita maszyna treningowa, wybaczająca nawet poważne błędy w posługiwaniu się sterami. Samolot miał proste, lekko zwężające się skrzydła o stosunkowo grubym przekroju i co ciekawe, pomimo takiej konfiguracji płatów samolot osiągał prędkość 0,75 Ma! Krawędzie natarcia nie posiadały mechanizacji płata, a krawędzie spływu zaopatrzone były w zewnętrzne lotki i wewnętrzne klapy. Dzięki, nim samolot miał niską prędkość lądowania, jak również dobrą manewrowość na ziemi. W dwóch oddzielnych sekcjach kabiny znajdowały się ustawione w tandem fotele katapultowe, dla ucznia i dla instruktora; fotel lego drugiego umieszczony był nieco wyżej. Jednostkę napędową stanowił silnik Motorlet M 701, który można było wymontować z samolotu w półtorej godziny. Tył kadłuba mocowany był na ośmiu zamkach i trzech mechaników mogło go zdemontować w 13 minut. Podwozie L-29 charakteryzowało się szerokim rozstawem kół, miało niskociśnieniowe opony pozwalające na operowanie samolotu z trawiastych, piaszczystych lub pokrytych wodą pasów startowych. Obsługę naziemną ułatwiały stopnie wbudowane w kadłub.
Produkcja seryjna samolotu rozpoczęła się w kwietniu 1963 r. i trwała do 1974 r. Poza standardową dwuosobową wersją szkolno-treningową powstała jednoosobowa odmiana L-29A "Delfin Akrobat", przeznaczona do użytku cywilnego w charakterze samolotu akrobacyjnego lub szkolnego (wyprodukowano niewielką liczbę), dwuosobowa rozpoznawcza L-29R i prototyp jednomiejscowego samolotu szturmowego.
Spośród 3655 wyprodukowanych egz., 2000 trafiło do Radzieckich Sił Powietrznych i paramilitarnej organizacji DOSAAF, 400 do Czechosłowackich Sił Powietrznych, a pozostałe do Bułgarii, NRD, Rumunii i Węgier. Pozostałe sprzedano na eksport dla pozaeuropejskich sojuszników ZSRR, takich jak Afganistan, Egipt, Ghana, Gwinea, Indonezja, Irak, Mali, Nigeria, Syria i Uganda. W późniejszych latach samoloty znalazły się na wyposażeniu lotnictwa wojskowego Czech, Słowacji i Azerbejdżanu. Oprócz typowych zadań szkolno- treningowych L-29 wykorzystywane były w wielu konfliktach zbrojnych.
16 lipca 1975 r. samolot PZL An-2 pilotowany przez Dionizego Bielańskiego został zestrzelony przez Aero L-29 Czechosłowackich Sił Powietrznych podczas próby ucieczki do Austrii.
Pod koniec 2006 r. raporty stwierdzały, że L-29 pozostawał jeszcze w operacyjnym lub magazynowym inwentarzu niektórych wymienionych wyżej państw. Wiele egzemplarzy zostało też sprzedanych kolekcjonerom w USA i Wielkiej Brytanii.
W Polsce.
Loty zapoznawcze na samolocie Aero L-29 ”Delfin” wykonywał znany polski pilot doświadczalny Andrzej Marian Abłamowicz.
Konstrukcja.
Dwumiejscowy średniopłat wolnonośny o konstrukcji metalowej.
Płat trójdzielny, trapezowy rozszerzający się w części środkowej. Konstrukcja jednodźwigarowa z pracującym kesonem (wg [4]- z dźwigarem głównym i dwoma dźwigarami pomocniczymi). Na płacie znajdują się lotki metalowe i czterosegmentowe (po dwa na każdym skrzydle) klapy typu Fowlera. Profil płata: NACA 64-2-A217 (u nasady) i NACA 64-2-A212 (na końcach).
Kadłub metalowy, półskorupowy, o przekroju kołowym. Środkowa część kadłuba integralna ze środkową częścią płata. Tylna część kadłuba odejmowana w celu zapewnienia dostępu do silnika. W tylnej części kadłuba po obydwu jego stronach znajdują się hamulce aerodynamiczne. Kabina zakryta, ciśnieniowa, wyposażona w fotele katapultowane.
Usterzenie wolnonośne w układzie "T", całkowicie metalowe. Statecznik poziomy przestawiany w locie.
Podwozie trójpodporowe z kołem przednim, chowane w locie. Tył kadłuba chroniony płozą- zderzakiem.
Uzbrojenie- fotokarabin do szkolenia ogniowego i 2 podskrzydłowe węzły podwieszeń do przenoszenia 200 kg: 2 bomby po 100 kg lub pociski rakietowe, albo 2 zasobniki z karabinami maszynowymi lub 2 dodatkowe zbiorniki paliwa.
Wyposażenie:
- radionawigacyjne: radiostacja VHF, odbiornik radiomarkera, radiokompas, radiowysokościomierz.
Silnik- turboodrzutowy:
- XL-29- Bristol Siddeley "Viper",
- L-29- Motorlet M-701c 500 o ciągu startowym 8,73 kN.
Rozpiętość- 10,29 m, długość- 10,81 m, wysokość- 3,13 m, powierzchnia nośna- 19,8 m2.
Masa własna- 2364 (wg [3]- 2280) kg, masa startowa- 3280 kg.
Prędkość max- 655 km/h, prędkość przelotowa- 545 (wg [3]- 575) km/h, prędkość minimalna- 135 km/h, wznoszenie max- 14 m/s, pułap praktyczny- 11 000 m, pułap max- 12 000 m, zasięg- 640 km, zasięg max- 894 (wg [3]- 900) km.
Galeria
Źródło:
[1] Konieczny J. R., Malinowski T. ”Mała encyklopedia lotników polskich. Tomik II”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1988.[2] "Aero L-29 Delfin". Wielka Encyklopedia Lotnictwa nr 3.
[3] Królikiewicz T. "Współczesne samoloty szkolne". Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. Warszawa 1982.
[4] (W) "L-29 czechosłowacki samolot odrzutowy". Skrzydlata Polska nr 5/1963.