Northrop F-5 "Freedom Fighter" ("Tiger II"), 1959
(TF-5 "Super Talon II")

Samolot myśliwski, treningowy. USA.
Samolot myśliwski Northrop F-5E ”Tiger II” w zbiorach Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie. (Źródło: Copyright Tomek Spólnicki- ”Militarne Podróże”).

W 1954 r. w firmie Northrop Corporation opracowana została koncepcja lekkiego naddźwiękowego samolotu myśliwskiego o masie własnej ok. 4500 kg. Miał to być naddźwiękowy samolot, który przy niedużych gabarytach i masie star­towej oraz przy maksymalnym uprosz­czeniu konstrukcji miałby charakterystyki odpowiadające wymaganiom stawianym samolotom tej klasy. W tym samym czasie USAF opracowy­wało wymagania operacyjne dla naddźwiękowego samolo­tu szkolno-treningowego. W listopadzie 1955 r. główny konstruktor firmy Welco Gasich otrzy­mał polecenie wykonania studium kon­strukcyjnego samolo­tu szkolno-treningowego mającego spełniać te wy­magania (samolot N-156T) i jednoczes­nego opracowywania jednomiejscowego myśliwca (samolot N-156F). W czerwcu 1956 r. firma wygrała konkurs na samo­lot szkolno-treningowy i ta wersja sta­ła się priorytetem w stosunku do jednomiejscowej. W grudniu 1956 r. firma otrzymała zamówienie na budowę 3 proto­typów. W czerwcu 1958 r. kontrakt rozszerzono na budowę 7 samolotów doświadczal­nych YT-38. Samolot otrzy­mał oznaczenie Northrop T-38 "Talon". Oblatano został 10.04.1959 r. W maju 1960 r. oblatano samolot se­ryjny T-38A. Do jednostek szkolnych wprowadzony został w marcu 1961 r. Ogółem lotnictwo amerykańskie otrzymało 1187 egz., których produkcję zakończono w styczniu 1972 r.

W ramach funduszy fabrycznych prowadzono dalsze prace nad samolotem myśliwskim Northrop N-156F, wykorzystując doświadczenia i rozwiązania zastosowa­ne w samolocie T-38. Różnice miedzy samolotami N-156T i N-156F wynikały z ich przeznaczenia i wymaganych charakterystyk lotno-taktycznych. W N-156F zastosowano nowe przykładłubowe wloty powietrza, wydłu­żono krawędź natarcia przez zwiększe­nie kąta skoku skrzydła przy kadłubie, wprowadzono klapy manewrowe zwiększające współczynnik siły nośnej. W połowie 1958 r. amery­kańskie ministerstwo obrony zamówiło 3 egz. samolotu N-156F. Pierwszy prototyp został oblatany 30.07.1959 r. Wkrótce, do pierwszego prototypu dołączyła druga maszyna (prace nad trzecim prototypem zostały wstrzymane). W latach 1960-1961 przeprowadzono wszechstron­ne badania samolotu. W dniu 25.04.1962 r. Departament Obrony ogłosił wybór samolotu N-156F na potrzeby programu MAP (Military Assistance Program). Pierwsze zamówienie, z października 1962 r., dotyczyło 71 samolotów F-5A oraz 15 F-5B. Następne zamówienie z 27.08.1963 r. obejmowało 99 samolotów. Transakcje w ramach MAP były częściowo lub całkowicie finansowane przez USA. Niedokończony i zmagazynowany trzeci prototyp N-156F został przebudowany i stał się on pierwszym YF-5A. Samolot został wyposażony w mocniejsze silniki General Electric J-85-GE-13 (ciąg z dopalaniem 18,19 kN). YF-5A oblatany został 31.07.1963 r. Samolot stał się zarazem pierwszą maszyną reprezentującą standard seryjnych myśliwców. Wyniki prób były pomyślne i w 1963 r. przy­stąpiono do przygotowania produkcji se­ryjnej samolotu, który otrzymał oznacze­nie Northrop F-5A "Freedom Fighter".

Samolot Northrop F-5 znajdował się w produk­cji w latach 1973-1987 w Stanach Zjednoczonych oraz w kilku innych krajach na licencji. W początkowej fazie programu amerykańska firma prowadziła rozmowy z firmami SABCA (Belgia), Fokker (Holandia) i Fiat (Włochy). Próbowano zainteresować również zakłady brytyjskie i australijskie. Negocjacje te co prawda zakończyły się niepowodzeniem. Ostatecznie licencja na samoloty F-5A/B została udzielona firmom: Canadiar (Kanada), CASA (Hiszpania).

W trakcie produkcji powstało wiele wersji rozwojowych:
- F-5A- jednomiejscowy samolot myśliwski. Pierwszy se­ryjny samolot oblatano w październiku 1963 r. (wg innych źródeł- 19.05.1964 r.). Dostawy rozpoczęły się w kwietniu 1964 r. Napędzany silnikiem J85-GE-13.  Samoloty dla Norwegii wyposażono w hak hamulcowy dla skrócenia dobiegu. W  Stanach Zjednoczo­nych wyprodukowano 621 egz. Ostatni F-5A wyprodukowano w marcu (wg innych źródeł w czerwcu) 1972 r. Pierwszym zagranicznym odbiorcą samolotu F-5A był Iran,
- F-5B- dwumiejscowy samolot szkolno-bojowy. Pierwszy samolot został oblatany 24.02.1964 r. Do 1975 r. wyprodukowano 180 (wg [7]- 134) egz.,
- F-5C- oznaczenie 12 sa­molotów F-5A, które zostały na początku 1965 r. przystosowane do działań bojowych w Wietnamie. Spodnią część kadłuba opancerzono płytami o masie 100 kg, zamontowano również końców­kę do uzupełniania paliwa w locie. Od jesieni 1965 r. samoloty operowały z bazy w Bien Hoa w Wietnamie Południo­wym, wykonując loty rozpoznawcze, bombowe, wspierały wojska lądowe oraz prowadziły rozpoznanie elektroniczne. W trakcie działań utracono pojedynczy F-5C. W późniejszym okresie dostarczono kolejne 7 F-5C. Samoloty wykonywały wyłącznie misje polegające na atakach na cele naziemne. W trakcie eksploatacji, którą zakończono w kwietniu 1967 r., utracono kolejnych 8 maszyn,
- RF-5A- wersja rozpoznawcza samolotu F-5A. Kontrakt na jej opracowanie zawarto w 1967 r. Samolot przystosowano do wypełniania zadań rozpoznawczych poprzez przebudowę przedniej części kadłuba, która umożliwiła instalację czterech aparatów fotograficznych KS-92. Na samolotach pozostawiono uzbrojenie strzeleckie. Sekcja dziobowa wyposażona w aparaty fotograficzne mogła zostać wymieniona na standardową, charakterystyczną dla F-5A. Samolot RF-5A odpowiadał projektowi N-156C, który zakładał budowę dziennej maszyny wielozadaniowej, która dzięki zastosowaniu wymiennej części dziobowej mogłaby wykonywać również zadania rozpoznawcze. Dostawy samolotów seryjnych rozpoczęły się w 1968 r. Wyprodukowano 89 egz. RF-5A oraz 16 egz. w wariancie RF-5G dla Norwegii,
- T-156NN (PD-2706)- niezrealizowany projekt samolotu treningowego przystosowanego do operowania z pokładów lotniskowców,
- N-156D- niezrealizowany projekt morskiego samolotu pokładowego. Miał otrzymać większe skrzydło i powiększoną objętość wewnętrznych zbiorników paliwa. Dodatkowo samolot miał charakteryzować się zwiększonym udźwigiem,
- N-156E- niezrealizowany projekt samolotu, którego napęd stanowić miał turboodrzutowy dwuprzepływowy silnik (silniki?) CF-700 w wersji wyposażonej w dopalacz,
- N-285B- niezrealizowany projekt wielozadaniowego samolotu myśliwskiego operującego z pokładów lotniskowców. Dalszy rozwój projektu N-156D. Oferowany US Navy oraz Royal Australian Navy, 
- CF-5A (CF-116A)- licencyjna wersja samolotu F-5A produkowana w Kanadzie przez firmę Canadair. W ramach modyfikacji zmieniono pozycję końcówki do tankowania w locie, zastosowano dodatkowe wloty powietrza zamykane żaluzjami umożliwiające na zwiększenie przepływu powietrza podczas startu, dodatkowe opancerzeni kabiny i wzmocnioną szybę pancerną owiewki kabiny. Samolot wyposażono w odrzucane podskrzydłowe węzły do podwieszania uzbrojenia, oraz hak do lotniskowego systemu awaryjnego hamowania. Wzbogacono również wyposażenie elektroniczne i nawigacyjne, oraz dodano instalacje przeciwoblodzeniowe. Do napędu zastosowano silniki J85-CAN-15 też produkcji kanadyjskiej o ciągu zwięk­szonym do 19,12 kN. Pierwszy samolot CF-5A oblatano w lutym 1968 r. Do 1970 r. zbudowano 89 egz.,
- CF-5D (CF-116D, oznaczenie firmowe- Canadair CL-219)- dwumiejscowy samolot szkolno-bojowy, licencyjna wersja samolotu F-5B produkowana w Kanadzie przez firmę Canadair. Prototyp został oblatany 28.08.1968 r. Zbudowano 46 egz. Ostatni samolot został wyprodukowany w 1975 r.,
- CF-5A(R) (CF-116A(R))- wersja rozpoznawcza opracowana w firmie Canadair. Samolot posiadał możliwość szybkiej wymiany standardowego nosa na mieszczący 3 aparaty fotograficzne Vinten Model 547 nos rozpoznawczy oznaczony jako CCS-1,
- NF-5A- wersja myśliwska produkowana w Kanadzie przez firmę Canadair na zamówienie Holandii,
- NF-5D- dwumiejscowa wersja szkolno-bojowa produkowana w Kanadzie przez firmę Canadair na zamówienie Holandii. Łącznie wyprodukowano 105 egz. NF-5A i NF-5A,
- Grumman X-29A- dwa egzemplarze F-5A (a właściwie przednie części kadłuba wspomnianych maszyn z kabinami włącznie) posłużyły do zbudowania na ich bazie doświadczalnego samolotu X-29A. Samolot wykorzystywany był do badań skrzydeł o odwróconym skosie.

Firma North­rop zachęcona handlowym powodze­niem samolotu F-5A/B prowadziła dalsze prace rozwojowe, których celem było opracowanie samolotu odpowiadającego ówczesnym i perspektywicznym wymo­gom taktyczno-technicznym. Przewidywano zastosowanie silnika o zwiększonym ciągu, stacji radiolokacyjnej i doskonalszego wyposaże­nia pilotażowo-nawigacyjnego. Nowa wer­sja otrzymała oznaczenie F-5E "Tiger II". 28.03.1969 r. odbył lot samolot F-5B z silnikami J85-GE-21, jako la­tające laboratorium silników przezna­czonych do samolotu F-5-21 (póź­niejszy F-5E). W 1970 r. samolot F-5E został wybrany przez rząd amerykański jako zwycięzca w konkursie na jednomiejscowy międzynarodowy samolot myśliwski IFA (International Fighter Aircraft. W konstrukcji F-5E uwzględniono zmiany wprowadzone w samolotach ka­nadyjskich CF-5, holenderskich NF-5 i norweskich F-5G- to znaczy dwupołożeniowe podwozie przednie, klapy noskowe, odladzanie przedniej szyby, zmodyfikowano przednią część skrzydła przy kadłubie, hak hamulcowy. Oblot pierwszego F-5E odbył się 11.08.1972 r. Pierwsza dostawa sa­molotu dla lotnictwa amerykańskiego w liczbie 20 egz. została zrealizowana w 1973 r., a dla zagranicznych odbiorców w 1974 r. Samolot F-5E znajdował się w produk­cji do 1987 r. Wyproduko­wano 1419 egz. F-5E, w tym 953 egz. wyprodukowała firma Northrop.

Dwumiejscowa wersja szkolno-treningowa otrzymała oznaczenie F-5F. Samolot otrzymał wy­dłużony kadłub w celu zamontowania drugiej kabiny i uzbrojony był tylko w jedno działko M39. Prototyp został oblatany 25.09.1974 r. Dostawy rozpoczęły się jesienią 1976 r. Wyprodukowano 241 egz.

Prototyp wersji rozpoznawczej RF-5E "Tigereye" został oblatany w styczniu 1979 r. Zewnętrznie różnił się on od F-5E wydłużeniem przedniej części kadłuba o 0,20 m ściętej pod pew­nym kątem i osłoniętej przezroczystą szybą. Mieścił się tam aparat fotograficzny KS-87B do zdjęć perspek­tywicznych do przodu oraz aparatura pracująca w zakresie promieniowa­nia podczerwonego FLIR, przezna­czona do zdjęć dziennych i nocnych. Dla samolotów RF-5E opracowano trzy rodzaje platform do mocowania różnych zestawów apa­ratury fotograficznej i elektronicznej. Na jednej z nich montowane były aparaty fotograficzne do zdjęć panoramicznych z wysokości 750-6000 m i 30-1500 m oraz zestaw aparatury do zwiadu nocnego na małych wyso­kościach, pracujący w podczerwieni. Na drugiej platformie znajdował się aparat panoramiczny do zdjęć z wy­sokości 3000-15000 m, a na trze­ciej- aparat fotograficzny do zdjęć z dużej wysokości i z dużych odleg­łości. 15.12.1982 r. wystartował pierwszy samolot seryjny RF-5E, do­starczony w następnym roku do Ma­lezji.

Samoloty w wersjach F-5E/F produkowane były na licencji w firmach: FFA (Szwajcaria), Hanjin (Korea Południowa), AIDC (Tajwan)- 212 egz. F-5E i 26 egz. F-5F i 60 egz. dla innych odbiorców.

Łącznie wyprodukowano 2680 sa­molotów F-5 różnych wersji.

Ostatnią wersją rozwojową był Northrop F-20 "Tigershark" (początkowe oznaczenie F-5G)- wielozada­niowy samolot myśliwski, napędzany jednym silnikiem F-404-GE-100 o ciągu startowym 75,6 kN z dopa­laniem. Prototyp samolotu został oblatany 30.08.1982 r. Był to jednomiejscowy samolot myśliwski o prędkości naddźwiękowej. Samolot miał przenosić 4000 kg uzbrojenia. Zbu­dowano 4 prototypy. Wszystkie uległy wypadkom. Nie podjęto produkcji seryjnej.

W 1994 r. firma Northrop podpisała umowę z USAF na unowocze­śnienie samolotu F-5 wg programu Structured Upgrade Program (SUP). Program ten przewidywał wymianę różnych elementów konstrukcyjnych i zespołów w poszcze­gólnych wersjach samolotu. W wersji F-5E miały być wymienione skrzydła, aby możliwe było uzbrojenie samolotu w pociski rakietowe klasy powietrze-ziemia AGM-65 "Maverick". Inny program przewidywał wprowadze­nie do wyposażenia samolotu nowoczes­nej awioniki, montowanej w samolocie myśliwskim General Dynamics F-16C/D "Fighting Falcon", m.in. wielofunkcyjna dopplerowska stacja radiolokacyjna Westinghouse APG-66A/V/. Pierwszy unowocześniony samolot F-5E "Tiger IV" został oblatany 20.04.1995 r.

ZASTOSOWANIE:

- Arabia Saudyjska- w 1971 r. zamówiono 30 egz. F-5E oraz 20 egz. F-5B. Dostawy samolotów F-5B rozpoczęto w 1974 r. Po kilku latach 4 egz. F-5B przekazano Jemenowi,

- Brazylia- w 1964 r. starała się o pozyskanie samolotów F-5 "Freedom Fighter", jednak z powodu embarga transakcja nie doszła do skutku. W 1974 r. zamówiono 36 egz. F-5E oraz 6 egz. F-5B. ostatnie F-5B wycofano z eksploatacji w 1996 r.,

- Chile- izraelska firma IAI przeprowadziła modernizację 12 F-5E i 2 F-5F. Samoloty wyposażono w dopplerowskie stacje radiolokacyjne firmy Elta, wskaźniki przezierne EI-Op, centralę danych ae­rodynamicznych izraelskiej firmy Aeronautics, procesor misji, wyposażenie do walki radioelektronicznej. Samoloty mogły przenosić izraelskie pociski rakietowe klasy powietrze-powietrze "Python". Próby unowocześnionych samolotów rozpoczęto w 1993 r.,

- Etiopia- w 1966 r. dostarczono 12 (wg innych źródeł- 10) egz. F-5A i 2 egz. F-5B.W pierwszej połowie lat 1970-tych dostarczono bliżej nieokreśloną liczbę samolotów irańskich (prawdopodobnie dostarczono przynajmniej 3 egz. w 1974 r.). W późniejszym okresie Etiopia miał pozyskać również pewną liczbę samolotów eks-południowowietnamskich (zarówno w wersji F-5A jak i F-5E). W trakcie wojny toczonej z Somalią utracono przynajmniej dwie maszyny od ognia przeciwlotniczego. Dwie inne zostały uprowadzone przez pilotów do Sudanu. Etiopskie F-5A zestrzeliły najprawdopodobniej przynajmniej 4 somalijskie myśliwce MiG-21MF jak i 2 inne samoloty. Zwycięstwa miały odnieść również F-5E. Etiopskie F-5 brały również udział w atakach na cele naziemne. W 1985 r. ocalałe F-5 (tak F-5E jak i 8 F-5A oraz 2 F-5B) zostały odsprzedane do Iranu,

- Filipiny- w 1966 r. rozpoczęły się dostawy 19 egz. F-5A oraz 3 egz. F-5B, które zastąpiły w linii samoloty North American F-86 "Sabre". Samoloty brały udział w walkach z ugrupowaniami rebeliantów lewicowych i islamskich. Wzięły również udział w ataku na pozycje puczystów podczas próby przewrotu wojskowego w 1989 r. Na początku lat 1990-tych sprawnych było jedynie 10 maszyn. W tych samych latach zakupiono pewną liczbę maszyn będących własnością Korei Południowej (w 1998 r. zakupiono tam 5 egz. F-5A, 2 kolejne dostarczono w 2003 r.). Kolejne 8 maszyn miało zostać pozyskanych pod koniec lat 1990-tych bądź na początku lat 2000-nych z nieznanego źródła. Samoloty wycofano z eksploatacji 1.10.2005 r. W sumie Filipiny posiadały 37 (wg innych źródeł- 34) F-5A/B,

- Grecja- była pierwszym użytkownikiem F-5 w Europie. Pierwsze 18 egz. F-5A dostarczono w 1965 r. Wkrótce po pierwszej partii, rozpoczęły się dostawy kolejny maszyn. Wśród nich znalazło się m.in. 10 egz. F-5B, oraz samoloty w rozpoznawcze RF-5A. Lotnictwo greckie pozyskało także samoloty z Iranu (12 egz. F-5A/B dostarczonych pod koniec lat 1970 tych), Jordanii oraz Norwegii. Ostatnie samoloty "Freedom Fighter" zostały wycofane z użycia w 2001 r.,

- Indonezja- zawarła kontrakt z belgijską firmą SABCA na wykonanie moder­nizacji 12 samolotów F-5E/F. Dwa samoloty: jednomiejscowy F-5E i dwumiejscowy F-5F zo­stały zmodernizowane w Belgii. Pozostałe 10 samolotów miało być moder­nizowanych już przez indonezyjski przemysł lotniczy z wykorzystaniem ze­stawów wyprodukowanych przez firmę SABCA,

- Iran- był pierwszym odbiorcą samolotów F-5A. Należał przy tym do grupy trzech państw, które jako pierwsze skorzystały z programu MAP. W 1965 r. dostarczono 11 egz. F-5A oraz 2 egz. F-5B. W sumie Iran otrzymał 104 F-5A i 23 F-5B oraz 20 (prawdopodobnie) RF-5A. Większość z tych samolotów została w latach 1970-tych przekazana innym użytkownikom (Grecji, Jordanii, Turcji, Wietnamowi Południowemu, Etiopii), w związku z pozyskaniem nowszych F-5E/F. W sumie dostarczono 141 F-5E i 28 F-5F. W trakcie wojny indyjsko-pakistanskiej Iran porozumiał się z Pakistanem w kwestii wypożyczenia pewnej liczby samolotów "Freedom Fighter". Pierwsze 4 samoloty dotarły do Pakistanu w grudniu 1971 r.- za późno aby wziąć udział w działaniach zbrojnych. Po kilku miesiącach eksploatacji miały zostać zwrócone Iranowi. W latach 1980-tych Iran odkupił od Etiopii kilkanaście F-5 różnych wersji (ok.. 8 F-5A i 2 F-5B, kilka F-5E). Do Iranu trafić miały również samoloty z Wietnamu (liczba nieznana),

- Izrael- firma Elbit opracowała zmodernizowany samolot F-5, który otrzymał nazwę F-5 "Tiger Plus". Otrzymał on nową stację radio­lokacyjną, wskaźnik przezierny (HUD), system nawigacji bezwładnościowej (INS). szperacz laserowy i bardziej no­woczesne uzbrojenie. Samolot ten demonstrowany był przez izraelski przemysł lotniczy na Salonie Lotniczym w Paryżu w 1993 r.

- Jemen Północny- pod koniec lat 1970-tych otrzymał z Arabii Saudyjskiej 4 egz. F-5B. Później zostały one uzupełnione przez 12 egz. F-5E (sfinansowane przez stronę saudyjską). Ocalałe samoloty (prawdopodobnie w 2004 r. było ich w sumie 9 egz.) były użytkowane jeszcze na początku 2008 r.,

- Jordania- w 1974 r. otrzymała z Iranu 20 egz. F-5A i 5 egz. F-5B. Kolejna partia 10 egz. F-5A i 2 egz. F-5B eks-irańskich samolotów dotarła do Jordanii w 1975 r. Dostawy myśliwców "Freedom Fighter" umożliwiły Jordańczykom wycofanie samolotów Hawker "Hunter". Wraz z dostawami samolotów F-5E część F-5A/B zostało zmagazynowanych lub sprzedanych innym użytkownikom: 13 F-5A i 6 F-5B dla Grecji (w 1983 r.), kolejne miały zostać sprzedane pod koniec lat 1980-tych,

- Kanada- w 1965 r. samolot F-5A/B został ogłoszony zwycięzcą konkursu na nowy samolot myśliwsko-bombowy dla RCAF. Warunkiem postawionym przez stronę kanadyjską była produkcja licencyjna, którą podjęła firma Canadiar. Samoloty oznaczono jako CF-5A w przypadku maszyn jednomiejscowych i CF-5D w przypadku wersji szkolno-bojowej. samoloty eksploatowane w Kanadzie nosiły formalnie także oznaczenia CF-116A dla wersji jednomiejscowej CF-5A i CF-116D dla dwumiejscowej CF-5D. Rozpoznawcze CF-5A(R) to inaczej CF-116A(R). RCAF wykorzystywało niewielką ilość samolotów CF-116A(R). Ponieważ Kanada borykała się z problemami budżetowymi duża część samolotów, które zaczęły wchodzić do służby w jednostkach, została zeskładowana. Do 1970 r. 74 ze 115 zakupionych samolotów została zmagazynowana. Kilkanaście z zeskładowanych samolotów sprzedano Wenezueli. W 1988 r. CF-5 zastąpione przez samoloty CF-188 (Mc Donnell Douglas F/A-18 "Hornet"). Większość samolotów została zmagazynowana. Pozostałe samoloty wykorzystywane były w roli maszyn szkolenia zaawansowanego. W 1988 r. rozpoczęto program modernizacji 23 CF-5A oraz 33 CF-5D. Jego realizację powierzono firmie Bristol Aerospace Ltd. Samoloty miały otrzymać gruntownie zmodernizowane skrzydła, usterzenie poziome i podwozia. Wprowadzenie zmian strukturalnych miało umożliwić wydłużenie żywotności samolotu o kolejne 2000-4000 h. Kolejny etap modernizacji, do którego wyznaczono 11 CF-5A oraz 33 CF-5D miał dotyczyć unowocześnienia awioniki samolotów. Otrzymały one oznaczenie F-5-2000. Pierwsza maszyna została zmodernizowana w 1989 r. jednak do oblotu doszło w czerwcu 1991 r. W 1995 r. wstrzymano program modernizacji. Do tego czasu zmodernizowano 24 CF-5D i 13 CF-5A). Ostatnia kanadyjska jednostka wykorzystująca CF-5 została rozwiązana w czerwcu 1995 r. Samoloty zostały wycofane z eksploatacji i zmagazynowane. Dwa samoloty były wykorzystywane przez firmę Bristol do celów demonstracyjnych. W późniejszym okresie część samolotów została sprzedana do Botswany,

- Korea Południowa- w 1965 r. otrzymała, w ramach programu MAP, 16 egz. F-5A oraz 4 egz. F-5B. Do koreańskich jednostek zaczęły wkrótce napływać kolejne samoloty. Ostatecznie Korea Południowa stała się jednym z państw najszerzej wykorzystujących samoloty "Freedom Fighter". Ogółem dostarczono 88 egz. F-5A, 30 egz. F-5B (wg innych źródeł- 87 egz. F-5A i 35 egz. F-5B) oraz 9 egz. RF-5A. W 1972 r. 36 F-5A przekazano siłom powietrznym Wietnamu Południowego (w zamian USA zaoferowało nowsze F-5E oraz Mc Donnell Douglas F-4 "Phantom II"). Po upadku tego ostatniego, 19 F-5 udało się uciec do Korei Południowej, wśród nich znalazły się samoloty wcześniej przekazane do Wietnamu z Korei. Dodatkowo Korea otrzymała 2 samoloty wcześniej należące do USAF. W 1974 r. Korea otrzymała 16 egz. F-5B. W tym samym roku rozpoczęły się dostawy F-5E. Większość, z jeszcze pozostałych w służbie koreańskich F-5A/B, została wycofana w 2005 r., ostatnie w 2007 r.,

- Libia- w 1968 r. złożyła zamówienie na 18 F-5A/B. Ostatecznie jednak w związku z przewrotem wojskowym, do jakiego doszło w 1969 r., dostarczono jedynie 8 egz. F-5A i 2 egz. F-5B. Wstrzymanie pomocy amerykańskiej wiązało się z utrudnioną eksploatacją maszyn (problemy z dostępnością części zamiennych itp.). Ostatecznie samoloty zostały przedwcześnie wycofane z eksploatacji, 7 z nich trafiło do Turcji w 1975 r.,

- Maroko- w 1966 r. zawarto umowę na dostawę 18 egz. F-5A, 2 egz. RF-5A i 4 egz. F-5B (wg innych źródeł- zamówiono w sumie 22 egz. F-5A i RF-5A oraz 2 egz. F-5B). Dostawy rozpoczęły się w 1967 r. Myśliwce F-5 zastąpiły samoloty produkcji radzieckiej MiG-17. Do Maroka trafiły również 3 samoloty przekazane przez Iran. W 1972 r. kilka z marokańskich F-5 wzięło udział w nieudanej próbie zamachu stanu. W 1973 r., w czasie wojny Jom Kippur, eskadra marokańskich F-5 została wysłana do Egiptu. Maszyny te wypełniały głównie misje obrony powietrznej w głębi egipskiego terytorium. W 1974 r. pozyskano kolejne 7 eks-irańskich F-5A. W 1976 r. Maroko dysponowało 15 F-5A, 3 F-5B oraz 2 RF-5A. W drugiej połowie lat 1970-tych brały udział w walkach z frontem Polisario. Kilka samolotów zostało zestrzelonych przez pociski przeciwlotnicze Strieła,

- Norwegia- w 1964 r. zostało złożone zamówienie na samoloty F-5. W sumie dostarczono 108 maszyn: 78 egz. F-5A, 16 egz. RF-5A oraz 14 egz. F-5B. Norweskie samoloty początkowo oznaczane były jako F-5A(G). Samoloty zostały częściowo pozyskane w ramach programu MAP, częściowo zaś zakupione bezpośrednio przez Norwegię. Norweskie "Freedom Fightery" miały możliwość przenoszenia pocisków "Bullpup". W połowie lat 1980-tych część samolotów została poddana modernizacji. W zakładach Fokker w Holandii wykonano zabezpieczenia antykorozyjne oraz zamontowano układy odniesienia i kursu (AHRS) firmy Litton, układy ostrzegające przed opromieniowaniem radarem AN/ALR-46 oraz wyrzutniki flar i dipoli AN/ALE-38 (lub AN/ALE-40). Zmodernizowano 30 samolotów. Po wprowadzeniu na uzbrojenie samolotów F-16 większość F-5 została wycofana ze służby, przy czym część samolotów została przejęta przez Grecję i Turcję (26 F-5A i 6 RF-5A Turcja pozyskała między latami 1983-1987). Pozostałe w Norwegii samoloty najpierw wykorzystywano jako maszyny LIFT, później zaś w ramach programu "Eye of the Tiger" do testów pocisku przeciwokrętowego NSM (w cym celu samoloty wykorzystywano jeszcze w 2006 r.). Na początku lat 1990-tych 15 samolotów przeszło kolejną modernizację, wykonaną przez firmę Sierra Technologies Inc., która miała za zadanie dostosowanie samolotów do wykonywania zadań LIFT na rzecz F-16,

- Singapur- samoloty F-5E i F-5F zo­stały poddane modernizacji przede wszystkim pod względem wyposażenia awionicznego. Otrzymały stację radiolokacyj­ną FIAR Grifo F/X Plus włoskiej produk­cji oraz awionikę firmy Rockwell-Collins. Singapur odkupił 7 F-5/F od Jordanii, również poddając je modernizacji,

- USA- pierwsze samoloty F-5 trafiły do jednej z jednostek szkolnych odpowiedzialnych za trening przyszłych pilotów "Freedom Fighterów" z różnych państw. Pierwsze samoloty F-5B weszły do służby w kwietniu 1964 r. Cztery miesiące później dołączyły do niech F-5A. W latach 1965-1967 w ramach programu noszącego nazwę "Skoshi Tiger" USAF wykorzystywał łącznie 19 samolotów F-5C, które zostały skierowane do próbnej eksploatacji w realiach wojny toczonej we Wietnamie. Uznano że F-5 z powodzeniem sprawdził się w warunkach bojowych. Równocześnie jednak zaznaczono, że w przypadku wcielenia samolotów do regularnej służby w USAF mogą stanowić jedynie uzupełnienie innych stosowanych typów. Ostatecznie jednak przeniesiono zainteresowanie na inne typy samolotów np. LTV A-7 "Corsair II". Oznaczenie F-5C (oraz F-5D) przewidywano dla samolotów, które mogłyby być zamówione przez USAF. Plany te nie zostały zrealizowane,

- Tajlandia- w 1966 r. rozpoczęły się dostawy 18 egz. F-5A oraz 4 egz. RF-5A i 2 egz. F-5B. W późniejszym uzupełniono straty samolotami pochodzącymi od innych użytkowników. W ten sposób w Tajlandii znalazł się 1 egz. F-5C oraz 2 eks-malezyjskie F-5B. Myśliwskie F-5A zostały wycofane w 2000 r. Zostały zastąpione przez odkupione od Luftwaffe samoloty Dassault-Breguet Dornier "Alpha Jet". Ostatni szkolno-bojowy F-5B został wycofany ze służby 18.12.2007 r.,

- Tajwan- w połowie lat 1960-tych pozyskał 72 egz. F-5A i 11 egz. F-5B (wg innych źródeł- 92 F-5A i 23 F-5B). 48 (wg innych źródeł- 47) F-5A zostało w czasie trwania wojny wietnamskiej wypożyczonych Wietnamowi Południowemu. Na Tajwan miały wrócić (do 31.07.1974 r.) 20 F-5A (uzupełnionych o 28 nowych F-5E). Tajwańczycy próbowali wcześniej wymóc na Amerykanch dostarczenie zamiast wspomnianych 20 F-5A dysponujących znacznie większymi możliwościami F-4 "Phantom" lub F-5E jednak zabiegi te zakończył się niepowodzeniem. Pozostałe w służbie F-5A/B zostały ostatecznie wyparte z pierwszej linii przez F-5E/F. Część F-5A/B przekazano do jednostek rezerwowych, a później wycofano. Pewną liczbę przebudowano na samoloty zdalnie sterowane. Część samolotów F-5A/B została następnie sprzedana innym użytkownikom (Turcji i prawdopodobnie Filipinom). Tajwan planował unowocześnienie 270 egz. F-5E/F. Dwa silniki J85 miały być zastąpione jednym silnikiem GEJ101 (rozwojowy F404) lub Allied Signal F125X. Uzbrojenie miało być uzupełnione o naj­nowocześniejsze pociski powietrze-powietrze AIM-120 AMRAAM. W 2005 r. tajwańska Aerospace Industrial Development Corporation (AIDC) i amerykańska Tiger Century Aircraft (TCA) planowały zmodyfikować dwa samoloty F-5FTF-5 ”Super Talon II”, jako element programu demonstracyjnego, który może zakończyć się zamówieniem ze strony Tajwanu. TCA oczekiwała, że tajwańskie siły powietrzne wypożyczą AIDC dwa F-5F na potrzeby tego projektu, wraz z możliwością dopasowania do nich nowego przodu kadłuba i kabiny. Przewidywano, że pierwsze dwa demonstratory polecą w drugim kwartale 2006 r. Tajwan planował zmodernizować 60 zaawansowanych myśliwców szkoleniowych F-5E/F,

- Turcja- w ramach programu MAP zakupiono 75 egz. F-5A, 20 egz. RF-5A oraz 13 egz. F-5B. Pierwsze dostarczono w 1965 r. W następnych latach pozyskano następne samoloty, które pochodziły z różnych źródeł: z Libii (5 F-5A i 2 F-5B), z Holandii (60 NF-5A/B), z Tajwanu (6 F-5A i 3 F-5B), z Norwegii (26 F-5A i 6 RF-5A) oraz z zapasów USAF (kilka F-5B). Turcja otrzymała w sumie 98 F-5A, 38 RF-5A, 22 F-5B, 44 NF-5A oraz 16 NF-5B (wg innych źródeł- 114 F-5A, 27 RF-5A, 22 F-5B, 44 NF-5A oraz 16 NF-5B). W czasie służby część samolotów została wycofana z eksploatacji. Pozostałe, po przejściu programu modernizacyjnego były wykorzystywane jako maszyny treningowe LIFT,

- Wietnam Południowy- w kwietniu 1967 r. otrzymał od USA 17 maszyn w wariancie jednomiejscowym (w tym F-5C) oraz 2 szkolno-bojowych F-5B. Maszyny te weszły w skład 522 FS (Fighter Squadron) należącego do 23 TW (Tactical Wing). Wkrótce samoloty weszły do walki, już w czerwcu tego samego roku odbyły blisko 400 misji bojowych. Liczba F-5 rosła wraz z upływem czasu. W 1970 r. dostarczono 6-7 egz. w wersji rozpoznawczej RF-5A. W 1972 r. w ramach programów "Enhanced" i "Enhanced Plus" dostarczone zostało w ten sposób 118 maszyn. Aby umożliwić realizację planów przed podpisaniem zawieszenia broni między Amerykanami a północnymi Wietnamczykami, zdecydowano się na wypożyczenie samolotów od innych ich użytkowników takich jak Iran, Tajwan i Korea Południowa. W ramach programu Enhanced Plus przewidywano również dostawę F-5E dla 3 eskadr. Wietnamskie samoloty brały intensywnie udział w działaniach zbrojnych, stąd też zrozumiałe były ich straty. Pewna ilość maszyn została zniszczona również na ziemi. Jeszcze przed ostatecznym upadkiem Wietnamu Południowego samoloty F-5 wpadały również w ręce wojsk północnych. Po upadku Wietnamu Południowego, pozostałe na miejscu, przejęte zostały przez wojska Socjalistycznej Republiki Wietnamu

- Wietnam Północny (Socjalistyczna Republika Wietnamu)- eksploatował przez pewien czas samoloty F-5 przejęte po upadku Wietnamu Południowego.

W Polsce.

Na początku 1977 r. przedstawiciele lot­nictwa wojskowego Demokratycznej Re­publiki Wietnamu zwrócili się do Wojska Polskiego z prośbą o pomoc w opracowa­niu dokumentacji przezbrojenia znacznej liczby zdobycznych Northrop F-5E ”Tiger II” i Cessna A-37B "Dragonfly". W obu przypadkach chodziło o usunięcie amery­kańskiej broni strzeleckiej i zamontowa­nie w jej miejsce działek NS-23 kal. 23 mm. Zadanie to miało zostać wykonane w Instytucie Technicznym Wojsk Lotniczych w Warszawie, gdzie po podróży morskiej oba samoloty F-5E (nr fabr. 73-00852) i A-37B (nr fabr. 87916) wraz z doskonalą doku­mentacją techniczną znalazły się pod ko­niec 1977 r.

Oba samoloty były w stanie zdatnym do lotu, jednak czego nie uczyniła wojna, uczyniły różne zjawiska natury społecz­no- obyczajowej połączone z pasją pozna­wczą różnych osób z instytucji, przez któ­re przewinęły się oba samoloty. Do bratniej pomocy dla bo­haterskiego narodu DRW ostatecznie nie doszło. F-5E demontowany i składany ponownie, okradany przez łow­ców pamiątek i źle składowany zamienił się we wrak. Do dzieła zniszczenia przystąpiła także ideologia. Imperialistyczne znaki rozpoznawcze Południowego Wiet­namu nie przystawały do miejsca pobytu samolotów i prędko zostały zamalowane. W lutym 1983 r. F-5E trafił na skład do PZL- Okęcie. W 1992 r. samolot został przekazany do Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie.

W 1997 r., podczas ćwiczeń Cooperative Banners '97" w Norwegii, kpt. pil. Andrzej Rogucki i gen. broni Sławomir Dygnatowski wykonywali loty zapoznawcze na samolocie Northrop F-5B(G) należącym do Królewskich Norweskich Sił Powietrznych (Luftforsvaret).

W grudniu 2004 r. Hiszpania złożyła propozycję wykorzystania samolotów Northrop F-5M do o szkolenia polskich pilotów, jako następca samolotów PZL TS-11 ”Iskra”.

W 2005 r. powstała w Polsce koncepcja powołania Międzynarodowego Ośrodka Szkolenia Lotniczego (MOSL) na bazie Wyższej Szkoły Oficerskiej Sił Powietrznych w Dęblinie. Spotkało się to z dużym zainteresowaniem wśród wielu wiodących na światowym rynku przemysłu lotniczego firm, które zaoferowały dostawę sprzętu lotniczego. Wpłynęły oferty na dostawę samolotów: BAe Systems ”Hawk”, Alenia Aermacchi M-346, Aero L-159, A-4 ”Skyhawk” oraz Northrop F-5. Dostawę samolotów Northrop F-5 zaproponowały firmy: Lockheed Martin , EADS i izraelska firma RADOM.

Jedna z propozycji skierowana dla Polski mówiła o odkupieniu 12-18 samolotów F-5E i F-5F od Tajwanu, gdzie maszyny te są zachowane w bardzo dobrym stanie technicznym. Samoloty te miałyby być zmodernizowane z udziałem firmy Raytheon oraz CMC Electronics. Ta ostatnia opracowała tzw. Cockpit 4000, czyli wyposażenie kabiny ogólnie zbliżone do amerykańskich Northrop T-38 ”Talon”. Przewidywano też wyposażenie samolotu w nowy układ nawigacji bezwładnościowej, sprzężony z odbiornikiem GPS, nowy wysokościomierz radiolokacyjny, komputer danych pilotażowo-nawigacyjnych i komputer misji, a także układ symulacji użytego uzbrojenia. Nowy będzie tez zestaw urządzeń łączności i układ identyfikacji swój-obcy. Tak zmodernizowane samoloty tajwańskie miały otrzymać 8000 h nalotu, czyli na co najmniej 25 lat eksploatacji.

Polska w program TF-5 ”Super Talon II” mogła również wejść poprzez współpracę z amerykańską firmą Tiger Century Aircraft (TCA) oraz z International Military Pilot Training Academy (IMPTA) przy współudziale USAF i National Test Pilot School. TCA byłaby Biurem Programu dla całego projektu, odpowiedzialną za niezbędne projekty techniczne, za logistykę i wsparcie w międzynarodowym marketingu, natomiast polskie zakłady lotnicze byłyby głównym partnerem przemysłowym przygotowującym: - przebudowę kadłuba i innych części samolotu F-5E/F,
- produkcję nowych części i komponentów lotniczych (kadłuba, skrzydła, stateczniki poziome lub pionowe części usterzenia),
- produkcję nowej, dwumiejscowej części kadłuba samolotu,
- kompletowanie wyremontowanych turbinowych silników odrzutowych J-85,
- integrację nowego kokpitu, nowych wyświetlaczy wielofunkcyjnych i awioniki.
Samolot F-5E/F całkowicie mógłby być przebudowany w Polsce, co dawałoby pracę polskiemu przemysłowi lotniczemu. Przewidywano, że Polska mogłaby otrzymać nawet do 32-36 TF-5.

Konstrukcja (F-5E):
Jedno- lub dwumiejscowy dolnopłat o konstrukcji metalowej.
Skrzydło całkowicie metalowe o kształcie trapezowym. Konstrukcja skorupowa wielodźwigarowa. Pokrycie wyko­nano metodą frezowania. Skos krawędzi nata­rcia wynosi 24° (na 0,25 cięciwy) w części zewnęt­rznej oraz 32°55' w części przykadłubowej. Wyposażone w kla­py manewrowe o konstrukcji przekład­kowej umieszczone na krawędzi natarcia (na całej jej długości), klapy tylne szczelinowe o konstrukcji metalowej oraz lotki.
Kadłub o przekroju owalnym, ukształ­towany zgodnie z "regułą pól". Konstrukcja półskorupowa, całkowicie meta­lowa. Na dolnej powierzchni kadłuba w środ­kowej części zamocowano hamulce aerodynamiczne. Kabina zakryta, ciśnieniowa, klimatyzowana, wyposażona w fotel katapultowany.
Usterzenie pionowe i poziome o ob­rysie trapezowym w układzie klasycznym. Usterzenie poziome płytowe posiada konstrukcję przekładkową, jednodźwigarową. Statecznik pio­nowy metalowy ma konstrukcję skrzynkową, ster kierunku- prze­kładkową. Krawędź natarcia statecznika wykonana jako konstrukcja przekładkowa.
Podwozie trójpodporowe z kołem przednim, chowane w locie.

Uzbrojenie:
- F-5E- 2 działka Ford Aerospace M39A3 kal. 20 mm zabudowane w  przedniej górnej części kadłuba. Uzbrojenie podwieszane na siedmiu węzłach: 1 pod kadłubem, 4 pod skrzydłami i 2 na końcach skrzydeł. Na prowadnicach zamocowanych na końcach skrzydeł przenoszone były jedynie 2 kierowane pociski rakietowe kla­sy powietrze-powietrze AIM-9L "Sidewinder". Na pozostałych węzłach mogły być przenoszone: kierowane pociski rakietowe klasy powietrze-powietrze AIM-120A AMRAAM, kierowane pociski rakietowe klasy powietrze-ziemia AGM-65A "Maverick", bomby burząco-odłamkowe Mk 82 o masie 227 kg, bomby burzące Mk 84 o masie 908 kg, bomby hamowane "Snakeye", francuskie bomby przeciwbetonowe "Durandal" (amerykań­skie oznaczenie CBU-15), bomby kasetowe Hunting BL755 zawierające 147 małych bombek przeciwpancernych, bomby napalmowe BLU, wyrzutnie niekierowanych pocis­ków rakietowych LAU-69 zawierających 7 pocisków kal. 70 mm. Max masa uzbrojenia podwieszanego- 3175 kg.

Wyposażenie:
- F-5E- stacja radio­lokacyjna Emerson Electric APQ-159, dwie radio­stacje, taktyczny system nawigacyjny TACAN współpracujący z urządzeniami naziemnymi, centrala danych aerodyna­micznych, system identyfikacyjny IFF (swój-obcy), system naprowadzania na cel. W zależności od potrzeby może być zainstalowane wyposażenie dodatkowe, jak np. układ nawigacji bezwładnościo­wej (INS), układ automatycznego lądo­wania, komputer misji, radiolokacyjny odbiornik ostrzegający o promieniowa­niu, zasobnik ze specjalną aparaturą elektroniczną montowany pod kadłubem. Sa­moloty używane w Wietnamie wyposa­żano dodatkowo w giroskopowy wskaź­nik położenia w locie.
Instalacje: hydrauliczna, elektryczna, tlenowa, klimatyzacyjna.

Napęd- 2 silniki turboodrzutowe:
- F-5A- General Electric J85-GE-13 o ciągu 18,51 kN (1887 kG) z dopalaniem każdy,
- CF-5A- J85-CAN-15 o ciągu 19,12 kN (1950 kG) z dopalaniem każdy,
- F-5E, F-5F- General Electric J85-GE-21 o 15,6 kN (1591 kG) bez dopalacza i 22,2 kN (2264 kG) z dopalaniem każdy.

Dane techniczne F-5A (wg [7]):
Rozpiętość- 7,7 m, długość- 14,68 m, wysokość- 4,06 m, powierzchnia nośna- 15,79 m2.
Masa własna- 3667 kg, masa startowa normalna- 6080 kg, masa startowa max- 9379 kg.
Prędkość max- 1487 km/h, prędkość podejścia do lądowania- 237 km/h, wznoszenie- 8700 m/min, pułap praktyczny- 15 390 m, promień działania max- 898 km, zasięg max- 2594 km.

Dane techniczne F-5E (wg [7]):
Rozpiętość- 8,13 m, długość- 14,68 m, wysokość- 4,07 m, powierzchnia nośna- 17,3 m2.
Masa własna- 4410 kg, masa startowa normalna- 7030 kg, masa startowa max- 11 240 kg.
Prędkość max- Ma= 1,56, prędkość podejścia do lądowania- 230 km/h, wznoszenie- 10 516 m/min, pułap praktyczny- 15 790 m, promień działania z 2358 kg uzbrojenia- 222 km, promień działania max- 890 km, zasięg max- 2863 km.

Dane techniczne F-5F (wg [7]):
Rozpiętość- 8,13 m, długość- 15,65 m, wysokość- 4,13 m, powierzchnia nośna- 17,3 m2.
Masa własna- 4797 kg, masa startowa normalna- 11 409 kg.
Prędkość max- Ma= 1,56, prędkość podejścia do lądowania- 253 km/h, wznoszenie- 10 030 m/min, pułap praktyczny- 15 485 m, promień działania max- 834 km, zasięg max- 2353 km.

Galeria

  • Samoloty myśliwskie Northrop F-5E "Tiger II" należące 527th Tactical Fighter Training Aggressor Squadron, które symulowały działania radzieckiego lotnictwa używającego samolotów MiG-21. (Źródło: U.S. Air Force).
  • Samolot myśliwski Northrop F-5E ”Tiger II” na lotnisku Okęcie w pobliżu PZL Warsza-wa Okęcie. Obecnie eksponat MLP w Krakowie. (Źródło: Andrzej Pawliszewski via Skrzydlata Polska nr 48/1990).
  • Widok ogólny F-5E ”Tiger II” w hangarze ITWL, 1978 r. (Źródło: Lotnictwo Aviation International nr 2/1991).
  • Samolot F-5E ”Tiger II” w hangarze PZL Warszawa- Okęcie we wrześniu 1988 r. (Źródło: Lotnictwo Aviation International nr 2/1991).

Źródło:

[1] Woźniak M. ”Z życia Sił Powietrznych”. Lotnictwo nr 1/2005.
[2] Woźniak M. ”O Dęblinie w Sejmie”. Lotnictwo nr 10/2005.
[3] Fiszer M., Gruszczyński J. ”Zaawansowany system szkolenia lotniczego TF-5 dla Polski? Dlaczego nie?” Lotnictwo nr 10/2005.
[4] (SK) ”Program TF-5 rusza...” Lotnictwo nr 11/2005.
[5] Piątkowski K. ”Czarny koń z USA?”. Lotnictwo nr 8/2004.
[6] ”Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie”
[7] Grzegorzewski Jerzy "Samolot myśliwski Northrop F-5". Seria "Typy Broni i Uzbrojenia" nr 176. Dom Wydawniczy Bellona. Warszawa 1996.
[8] Gajzler Michał "Northrop F-5A/B Freedom Fighter". Militarium.net
[9] "Podróże z Mińska". Skrzydlata Polska, nr 8/1997.
[10]
Bogdański M. "MiG-29 w Polsce". Aeroplan nr 5-6/2006.
[11] (m) "Bratnia pomoc, czyli wietnamskie muzeum". Lotnictwo Aviation International nr 2/1991.

blog comments powered by Disqus