Mil Mi-24, 1969
(Mi-25, Mi-35)
Mi-24 jest pod wieloma względami wyjątkowy w rodzinie śmigłowców szturmowych II generacji, tzn. skonstruowanych do bezpośredniego wsparcia wojsk lądowych na polu walki. Unikalna jest jego koncepcja, znacznie odbiegająca od założeń konstrukcji tego typu, opracowanych w innych państwach. Szczególnie dużo uwagi konstruktorzy poświęcili aerodynamice śmigłowca, co wiązało się z wymaganiem osiągnięcia prędkości max ponad 300 km/h.
Od 1971 r. w Arsienjewie produkowana seryjnie była wersja Mi-24A. Uzbrojona była w cztery ppk 9M17M Falanga oraz jednolufowy wkm. A-12,7 kał. 12,7 mm. W stosunku do Mi-24 skrzydłom seryjnego Mi-24A nadano ujemny wznios, natomiast prowadnice ppk przeniesiono na końce skrzydeł, powiększono oszklenie kabiny załogi. Zbudowano 240 egz. Mi-24A. Śmigłowce Mi-24A nie zostały zakupione przez państwa Układu Warszawskiego. Były natomiast eksportowane do Afganistanu, Algierii, Libii i Wietnamu. Część śmigłowców pierwszej wersji seryjnej wykonano w odmianie szkolno-treningowej Mi-24U, różniącej się od Mi-24A brakiem uzbrojenia kierowanego i wkm. Śmigłowiec Mi-24U przeszedł próby w 1972 r. Na śmigłowcu Mi-24B WKM A-12,7 zastąpiono wielolufowym JaKB-12,7 zabudowanym w ruchomym stanowisku USPU-24. W miejsce ppk 9M17M wprowadzono ich nowszą odmianę 9M17P. W latach 1971-1972 w Arsienjewie zbudowano 30 Mi-24B.
W 1973 r. ruszyła produkcja Mi-24D (oznaczenie biura konstrukcyjnego Mi-242) z przekonstruowanym przodem kadłuba z oddzielnymi kabinami operatora uzbrojenia z przodu i pilota z tyłu, znacznie wyżej. Wersja Mi-24D w marcu 1976 r. została oficjalnie przyjęta do uzbrojenia. Zdecydowano wraz z tym zwiększyć produkcję śmigłowca i do zakładu z Arseniewa dołączył zakład Rosvertol w Rostowie nad Donem. Produkcja Mi-24D trwała bardzo długo, równolegle z późniejszą wersją Mi-24W, ale wówczas głównie z przeznaczeniem na eksport. Wyprodukowano 625 Mi-24D. Na eksport, poza Układ Warszawski, oznaczony Mi-25. W ograniczonej liczbie (od 1980 r.) była produkowana jego wersja szkolno-treningowa Mi-24DU (lub Mi-24UD, Mi-24U lub Mi-25U).
Na bazie seryjnych śmigłowców Mi-24 opracowano kilka wersji doświadczalnych, m.in. rekordowy A-10. Pod tą nazwą istniały zarówno modyfikacje Mi-24A jak i Mi-24D. W latach 1975-1978 na śmigłowcach tych załogi kobiece i męskie ustanowiły szereg rekordów prędkości i czasu wznoszenia m.in. absolutny rekord prędkości równy 368,4 km/h (21.09.1978 r.).
Latem 1972 r. powstały, z przebudowy dwóch pierwszych Mi-24, dwa prototypy Mi-24W. Śmigłowiec Mi-24W otrzymał docelowy system kierowanego uzbrojenia przeciwpancernego 9K113 Szturm-W z naddźwiękowymi pociskami 9M114. Poza tym Mi-24W otrzymał automatyczny celownik optyczny pilota ASP-17W. Do uzbrojenia został oficjalnie przyjęty w marcu 1976 r., równolegle z Mi-24D. Powodem zwłoki były długotrwałe problemy z rozwojem ppk Szturm. W 1976 r. przystąpiono do produkcji seryjnej Mi-24W. Wersja ta była produkowana do 1986 r. i jest najliczniejszą ze wszystkich śmigłowców Mi-24. Wyprodukowano 1493 egz. Na eksport, poza Układ Warszawski, śmigłowiec Mi-24W był produkowany pod oznaczeniem Mi-35. Ponadto w kilku egzemplarzach, na potrzeby Indii, przygotowano jego odmianę szkolno-treningową. W połowie lat 1980-tych, w czasie wojny afgańskiej, dokonano modernizacji Mi-24W przez zamianę silników TW-3-117 na ich wersję wysokościową TW-3-117W oraz bogatsze uzbrojenie i wyposażenie.
W 1975 r. powstał, a w 1981 r., weszła do produkcji seryjnej wersja Mi-24P różniący się od śmigłowca Mi-24W tym, że zamiast ruchomego stanowiska USPU-24 z wkm JaKB-12,7 zastosowano umocowane nieruchomo do prawego boku kadłuba stanowisko NPU-30 z dwulufowym działkiem GSz-2-30K kał. 30 mm. Do 1989 r. zakłady w Arseniewie i Rostowie nad Donem wyprodukowały 635 śmigłowców Mi-24P. Na eksport, poza Układ Warszawski, Mi-24P otrzymał oznaczenie Mi-35P.
Wersja Mi-24WP z 1985 r. ma w nosie ruchome stanowisko strzeleckie NPPU-24 z dwulufowym działkiem GSz-23W kał. 23 mm. Zakład w Arseniewie zdążył wykonać jedynie krótką serię 25 Mi-24WP, później jego linia produkcyjna została zwolniona dla nowego śmigłowca szturmowego Kamow Ka-50.
Śmigłowiec Mi-24R (lub Mi-24RCh) jest przeznaczony do prowadzenia rozpoznania skażeń promieniotwórczych, biologicznych i chemicznych. Ze śmigłowca usunięto cały system sterowania uzbrojeniem kierowanym, założono natomiast wyposażenie specjalistyczne. Wyniki analizy sytuacji są przesyłane drogą radioliniową do stanowisk dowodzenia. Załogę Mi-24R stanowi czterech ludzi: do pilota, operatora uzbrojenia i technika pokładowego dołączył operator aparatury pomiarowej. W latach 1983-1989 zbudowano 110 Mi-24R. W 1995 r. po modernizacji wyposażenia specjalistycznego powstała subwersja Mi-24RA.
Śmigłowiec Mi-24K jest przeznaczony do rozpoznania i korygowania ognia artylerii. W miejsce stacji celowniczej i aparatury naprowadzania ppk założono system rozpoznawczy Ruta z umieszczoną z prawej strony pod nosem śmigłowca optoelektroniczną stacją obserwacyjną Iris oraz radiolinią. Większą część kabiny ładunkowej zajmuje lotniczy aparat fotograficzny AFA-100, wykonującej zdjęcia skośne, w prawą stronę od kierunku lotu śmigłowca. W latach 1983-1989 wyprodukowano 92 Mi-24K.
Masową produkcję Mi-24 zakończono w 1989 r., z zamiarem wprowadzenia na jego miejsce śmigłowca nowego pokolenia. W zakładzie w Arsienjewie zdemontowano całe oprzyrządowanie i zamontowano nowe dla wytwarzania Kamow Ka-50, natomiast zakład w Rostowie kontynuował produkcję Mi-24 w pojedynczych egzemplarzach na specjalne zamówienie, głównie dla lotnictwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Rosji
Zbudowano łącznie nieco ponad 2500 śmigłowców Mi-24, w tym 1000 najbardziej popularnych Mi-24W, 620 Mi-24P, 350 Mi-24D, 240 Mi-24A oraz 315 specjalistycznych Mi-24R i Mi-24K.
Śmigłowce Mi-24 wszystkich wersji używane były w ZSRR. Mi-24D Lotnictwa Frontowego ZSRR, obok nowszych wersji były wykorzystane bojowo w walkach narodowościowych na Zakaukaziu i innych konfliktach wewnętrznych oraz podczas wojny w Afganistanie. Po rozpadzie ZSRR śmigłowce Mi-24 znalazły się na uzbrojeniu lotnictwia państw poradzieckich:
- Rosji,
- Ukrainie,
- Białorusi,
- Azerbejdżanie,
- Kazachstanie,
- Uzbekistanie.
Ok. 600 egz. Mi-24 wyeksportowano do państw europejskich:
- Bułgaria- lotnictwo wojskowe posiadało w swoim składzie jednostkę wyposażoną w 12 śmigłowców Mi-24D,
- Czechosłowacja (Czechy)- otrzymała pierwsze Mi-24D w sierpniu 1978 r. Posiadała również śmigłowce w wersji Mi-24DU,
- NRD / Niemcy- w latach 1978- 1983 Lotnictwo Wojsk Lądowych NRD (Nationale Volks Armee) otrzymało 42 śmigłowce Mi-24D. Przyjęte zostały na stan pułku śmigłowców KHG-57 (od 1986 r.- KGH-5) i KHG-64 (od 1986 r.- KGH-3). W 1989 r., czyli na krótko przed zjednoczeniem obu państw niemieckich, do NRD dostarczono 12 śmigłowców Mi-24P, które trafiły do pułku KGH-5. W toku eksploatacji Niemcy utracili trzy Mi-24D. Kiedy w październiku 1990 r. upadł mur berliński i doszło do zjednoczenia Niemiec, wszystkie Mi-24 zostały przejęte przez Bundeswehrę. Użytkowane były one bardzo krótko i niebawem praktycznie wycofano je ze służby. W 1991 r. 2 z nich (Mi-24D i Mi-24P) zostały przekazane do badań amerykańskiej agencji wywiadowczej DIA (Defence Intelligence Agency). Natomiast kolejne 4 (po 2 egz. Mi-24D i Mi-24P) trafiły na testy do niemieckiego centrum doświadczalnego WTD-61 (Wehrtechnisehedienststelle 61) w Manching. W 1992 r. pozostałe śmigłowce zostały zakonserwowane i wystawione na sprzedaż. Jednak, pomimo dużego zainteresowania ich zakupem, żaden kraj nie zdecydował się na dokonanie transakcji. Dlatego też niemieckie Ministerstwo Obrony zdecydowało o bezpłatnym odstąpieniu posiadanych Mi-24 dla Węgier i Polski. Ostatecznie Węgry otrzymały z Niemiec ogółem 19 śmigłowców, w tym 14 Mi-24D i 5 Mi-24P. Natomiast Polska przejęła 18 egz. Mi-24D,
- Słowacja,
- Węgry- posiadały jeden pułk śmigłowców wyposażony w 12 egz. Mi-24D. W 1994 r. niemieckie Ministerstwo Obrony zdecydowało o bezpłatnym odstąpieniu dla Węgier, 19 śmigłowców Mi-24, w tym 14 Mi-24D i 5 Mi-24P. Po przeprowadzeniu remontu zostały wprowadzone do służby.
Innymi użytkownikami śmigłowców Mi-24 były:
- Afganistan- był terenem walk, w którym śmigłowce Mi-24D sprawdziły się w praktyce. Afganistan posiadał również śmigłowce w wersji Mi-24A. Od pierwszych tygodni konfliktu (1979 r.) były w nie wyposażone jednostki rządu kabulskiego jak i lotnictwo interwencyjnych sił Armii Radzieckiej. Mi-24D wypełniały trzy podstawowe rodzaje zadań: poszukiwanie i niszczenie oddziałów partyzanckich (tzw. mudżahedinów), osłona linii transportowych (w tym konwojów ciężarówek na górskich drogach) oraz obrona wysuniętych baz w wypadku zagrożenia bezpośrednim atakiem. Okazały się one wręcz niezastąpionym rodzajem broni o wyjątkowo dużej efektywności. W wysokim stopniu odporne na uszkodzenie pociskami broni małokalibrowej potrafiły skutecznie wykrywać i niszczyć grupy mudżahedinów morderczym ogniem z małej odległości, niejednokrotnie z zawisu. Później pojawiły się wyjątkowo skuteczne przenośne wyrzutnie pocisków rakietowych z głowicami samonaprowadzającymi się na źródło ciepła. Gwałtownie wzrosły straty wśród atakujących śmigłowców, oceniane przez źródła zachodnie na 100-120 śmigłowców do końca 1986 r. Przyspieszyło to prace nad systemem ochrony przed pociskami kierowanymi i wpłynęło na zmiany w taktyce działania śmigłowców- ataki przeprowadzano z większej wysokości, poza zasięgiem środków opl przeciwnika. Od połowy lat 1980-tych śmigłowce Mi-24D zaczęto zastępować w jednostkach pierwszoligowych nowszymi wersjami,
- Algieria- zakupiła śmigłowce w wersji Mi-24A,
- Angola- siły powietrzne tego państwa posiadały na wyposażeniu ok. 23 egz. wersji Mi-25, które używano bojowo w walkach z antykomunistycznymi jednostkami partii UNITA,
- Etiopia- otrzymała niewielką ilość (prawdopodobnie 6) śmigłowców Mi-25, które prawdopodobnie zostały użyte do zwalczania partyzantki w prowincjach Ogaden i Erytrea,
- Francja- w II połowie lat 1980-tych, podczas konfliktu Libii z Czadem, połączone siły czadyjsko-francuskie po wyzwoleniu miejscowości uprzednio opanowanych przez wojska libijskie zdobyły bliżej nie określoną liczbę śmigłowców Mi-24 w różnym stanie technicznym została zdobyta ( niektóre źródła mówią nawet o 30 egz. wszystkich wersji). Znany jest fakt przejęcia trzech Mi-24D w stanę zdatnym do lotu w miejscowości Wadi Ooum w marcu 1987 r. Zostały one przewiezione do Francji, gdzie przeprowadzono ich kompleksowe badania, włącznie z próbami w locie. Po zakończeniu programu testów jeden egzemplarz przekazano do USA, a drugi do Wielkiej Brytanii,
- Honduras- w grudniu 1988 r. nikaraguański pilot Sandmistowskich Sił Powietrznych uprowadził jeden Mi-25 do bazy Hernan Ascota Mejia w Hondurasie,
- Indie- na przełomie lat 1984/1985 zakupiły 12 egz. wersji Mi-25 (eksportowa odmiana Mi-24D) przede wszystkim dla zebrania doświadczeń w działaniach śmigłowców szturmowych na polu walki. Otrzymały one nazwę ”Akbar”. Od października 1987 r. używane były przez Indyjskie Siły Pokojowe na Sri Lance. Ich zadaniem było zakończenie walk między rządzącą w Sri Lance społecznością Syngalezów i mniejszością tamilską. Doszło ostatecznie, wbrew początkowym założeniom, do uwikłania się sił indyjskich w działania zbrojne po stronie rządowej przeciwko partyzantce tamilskiej. Śmigłowce Mi-24 wykorzystywano przede wszystkim do typowych działań poszukiwawczo-niszczących, do eskortowania śmigłowców transportowych Mil Mi-8 i Mil Mi-17 oraz do atakowania linii zaopatrzeniowych partyzantów, w tym żeglugi w przybrzeżnych lagunach,
- Irak- otrzymał ok. 20 egz. wersji Mi-24D na przełomie lat 1970/1980-tych. Zostały one użyte bojowo w wojnie z Iranem. Brały następnie udział w inwazji na Kuwejt w sierpniu 1990 r. eskortując transportowe Mil Mi-8 i Mil Mi-17. Z pewnością nie zastosowano ich jednak w walkach z wojskami koalicji podczas operacji Pustynna Burza. Jest natomiast prawdopodobne, że uczestniczyły w zwalczaniu partyzantki kurdyjskiej i szyickiej już po wstrzymaniu głównych działań bojowych,
- Jemen Południowy- użytkował ok. 12 egz. Mi-24D,
- Kuba- pierwsze informacje o wyposażeniu sił powietrznych Kuby w śmigłowce Mi-24 pochodzą z 1984 r. Ich liczbę oceniano na 17 egz.,
- Libia- zakupiła śmigłowce w wersji Mi-24A oraz Mi-24D. Liczba egzemplarzy wersji Mi-24D jest nieznana- różne źródła oceniają ją od 24 do kilkudziesięciu egz. W drugiej połowie lat 1980-tych znalazły one zastosowanie bojowe w konflikcie z Czadem. Bliżej nie określona liczba tych śmigłowców w różnym stanie technicznym została zdobyta przez połączone siły czadyjsko-francuskie po wyzwoleniu miejscowości uprzednio opanowanych przez wojska libijskie ( niektóre źródła mówią nawet o 30 egz. wszystkich wersji). Znany jest fakt przejęcia trzech Mi-24D w stanę zdatnym do lotu w miejscowości Wadi Ooum w marcu 1987 r. Zostały one przewiezione do Francji,
- Mozambik- posiadał śmigłowce Mi-25 w liczbie ok. 13 egz. Ich głównym zadaniem było zwalczanie antyrządowych ugrupowań zbrojnych,
- Nikaragua - w miarę nasilania się walk między rządzącym od 1979 roku ruchem sandmistowskim, a wspieranymi przez USA ugrupowaniami opozycyjnymi, zwiększały się radzieckie dostawy broni dla rządowych Rewolucyjnych Sił Zbrojnych. W 1983 r. dostarczono 3 egz. Mi- 25, a wiosną 1984 r. następnych 9. Brały one udział w działaniach przeciwpartyzanckich. Do końca 1985 r. co najmniej jeden Mi-25 został zestrzelony ogniem obrony plot przeciwnika Drugi został poważnie uszkodzony w dniu 13.09.1985 r. podczas starcia między oddziałami rządowymi, a grupami Contras na pograniczu z Hondurasem. W grudniu 1988 r. pilot Sandmistowskich Sił Powietrznych uprowadził jeden Mi-25 do bazy Hernan Ascota Mejia w Hondurasie,
- Pakistan- w 1985 r. zanotowano pierwszą ucieczkę z frontu w Afganistanie, wówczas dwa Mi-24D z afgańskimi załogami przybyły na lądowisko w jednej z przygranicznych baz w Pakistanie. Zdjęcie jednego z tych śmigłowców wyposażonego w osłony wylotów silników EWU, obiegło prasę całego świata. Brak jest bliższych informacji o testowaniu tych śmigłowców w ośrodkach badawczych na Zachodzie,
- Peru- zakupiło 12 egz. Mi-25 w pierwszej połowie lat 1980-tych. Wyposażona. Śmigłowce te zyskały wysoką markę wśród personelu Sił Powietrznych po sprawdzeniu się w walkach z gangami narkotykowymi oraz ultra-lewicowymi oddziałami partyzanckimi ugrupowań Świetlany Szlak i Tupac Amaru,
- Syria- otrzymała ok. 35 śmigłowców Mi-24D, które były stosowane w starciach zbrojnych na pograniczu Libanu, w tym w dolinie Bekka,
- USA- w końcu lat 1980-tych otrzymały z Francji ex libiski śmigłowiec Mi-24D,
- Wietnamu- bliżej nie sprecyzowana liczba (ok. 30 egz.), w wersjach Mi-24A i Mi-24D, służyła w lotnictwie tego państwa od końca lat 1970-tych. Wzięły one udział w trwającym ponad 10 lat wietnamskim epizodzie konfliktu kambodżańskiego. Używane były do zwalczania oddziałów zbrojnych poszczególnych ugrupowań antyrządowych ( od ultralewicowych Czerwonych Khmerów po partie demokratyczne),
- Wielka Brytania- w końcu lat 1980-tych otrzymała z Francji ex libiski śmigłowiec Mi-24D.
Ponieważ produkcja nowych śmigłowców Kamow Ka-50 była bardzo mała, w latach 1990-tych wieku postanowiono przystąpić do modernizacji śmigłowców Mi-24. Program modernizacji otrzymał nazwę Mil Mi-24M (dla armii rosyjskiej) lub Mi-35M (na eksport).
W Polsce.
W końcu lat 1970-tych zakupiono niewielką partię tych najnowocześniejszych wówczas radzieckich śmigłowców bojowych. W 1978 r. grupa personelu latającego i technicznego została skierowana na przeszkolenie do ZSRR. Odbyło się ono w okresie od 28.04 do 3.07.1978 r. w miejscowości Frunze w Kirgiskiej SRR. Wzięło w nim udział 10 pilotów. Po powrocie dp kraju grupę tę przydzielono do 37 Pułku Śmigłowców Transportowych w Leżnicy Wielkiej koło Łęczycy. W dniu 20.09.1978 r. przybyły do pułku 4 pierwsze śmigłowce Mi-24D. W dniu 1.01.1979 r. w ramach 37 pśt utworzono Klucz Śmigłowców Szturmowych.
Jesienią 1979 r. śmigłowce Klucz Śmigłowców Szturmowych wzięły udział w ćwiczeniach Jubileusz 79. Reportaż z tych ćwiczeń po raz pierwszy przedstawił polskie Mi-24D szerszej widowni. W 1981 r. Dowództwo Wojsk Lotniczych podjęło decyzję o reorganizacji jednostki poprzez włączenie jej w skład 49 Pułku Śmigłowców Bojowych w Pruszczu Gdańskim. W miesiąc później 4 egz. Mi-24D wzięły udział w akcji likwidowania zatorów lodowych na Wiśle między Włocławkiem, Płockiem i Wyszogrodem, użyto ich do bombardowania lodu z lotu poziomego klasycznymi bombami. Kolejne dostawy śmigłowców Mi-24D miały miejsce w październiku 1981 r. (4 egz.), w październiku i listopadzie 1984 (6 egz.) oraz w lipcu 1985 (2 egz.). W następnych latach Mi-24D brały udział w ćwiczeniach północnej grupy wojsk Układu Warszawskiego. Najlepiej znane z nich to manewry Opal 87, przeprowadzone zimą 1987 r., w których po raz pierwszy uczestniczyli obserwatorzy z państw zachodnich.
W grudniu 1994 r. Wojsko Polskie otrzymało od Ministerstwo Obrony Niemiec nieodpłatnie 18 śmigłowców Mi-24D. Pierwszych 6 maszyn zostało dostarczonych 27.12.1994 r., pozostałe przybyły na początku lutego 1995 r. Przeznaczone dla nas śmigłowce Mi-24D wysłano, na platformach kolejowych, do Wojskowych Zakładów Lotniczych nr 1 w Łodzi. Wszystkie śmigłowce przekazane zostały z kompletnym wyposażeniem, zarówno radionawigacyjnym jak i bojowym (łącznie z nośnikami uzbrojenia, m. in. wyrzutniami UB-32 i wyrzutniami przeciwpancernych pocisków rakietowych Skorpion). Remontowi zostało poddanych 16 śmigłowców, 2 najstarsze egzemplarze zostały wykorzystane jako źródła części zapasowych. Z WZL-1 w Łodzi, 16 wyremontowanych śmigłowców trafiło do 49 Pułku Śmigłowców Bojowych w Pruszczu Gdańskim.
W grudniu 2006 r. został oblatany pierwszy egzemplarz śmigłowca Mi-24W w nowej, zmodernizowanej odmianie. Modernizację wykonano w Wojskowych Zakładach Lotniczych nr 1 w Łodzi. W śmigłowcu zmodernizowano systemy nawigacji i łączności oraz dostosowano śmigłowiec do działań w nocy i w złych warunkach atmosferycznych. Pod uwagę brana była modernizacja wszystkich 16 pozostających w służbie Mi-24W.
W 2008 r. Departament Zaopatrywania Sił Zbrojnych MON planował pozyskanie 12 śmigłowców szturmowych Mi-24 w wersji W lub P i właśnie ta druga, uzbrojona w nieruchome, dwulufowe działko kal. 30 mm, budziła większe zainteresowanie. Planowano, że po nabyciu, a następnie doposażeniu śmigłowców, miały one zacząć trafiać do linii począwszy od 2010 r. Z powodu sprzecznych informacji trudno jednoznacznie stwierdzić, czy nowe Mi-24W lub P miały zastąpić czy też tylko uzupełnić Mi-24D.
Konstrukcja Mi-24D:
Śmigłowiec w układzie klasycznym o konstrukcji metalowej. Załoga- 3 osoby oraz 8 żołnierzy desantu. Śmigłowiec może transportować ładunki na podwieszeniu zewnętrznym o masie do 2000 kg. Załoga w Mi-24R- 4 osoby.
Wirnik nośny pięciołopatowy, przegubowy. Głowica ma układ klasyczny, z przegubami umożliwiającymi ruch łopat wzdłuż trzech osi. Łopata ma obrys prostokątny i składa się z dźwigara aluminiowego, przedziałów tylnych, opływów nasadowego i końcowego, płytek kompensacyjnych, układu sygnalizacji stanu dźwigara i elementów grzejnych.
Kadłub o przekroju zmiennym, ma konstrukcję połskorupową. Szkielet składa się z 37 wręg wzmocnionych, połączeniowych i zwykłych, podłużniczek, belek i kształtowników. Belka ogonowa o owalnym przekroju poprzecznym. Jej szkielet stanowi 11 wręg i podłużnice. Statecznik pionowy o konstrukcji pótekorupowej składa się z zakończenia belki ogonowej i właściwego statecznika. Wirnik ogonowy trójłopatowy. Kabiny załogi oraz kabina ładunkowa tworzą wspólny hermetyczny przedział.
Skrzydła wolnonośne, o obrysie. Służą one zarówno jako element układu nośnego, odciążający wirnik główny w locie z prędkością postępową (bierze na siebie do 25% masy śmigłowca), jak i do przenoszenia wymiennego uzbrojenia podwieszanego. Szkielet każdego skrzydła stanowią: dźwigar przedni i tylny, dwie podłużnce górne i dwie dolne oraz dziewięć żeber. Na każdym skrzydle zamontowane są po dwa pylony uzbrojenia. Zakończenie skrzydeł stanowią pionowe wysięgniki dla wyrzutni przeciwpancernych pocisków kierowanych, pełniące dodatkowo rolę pomocniczych powierzchni ustateczniających.
Statecznik poziomy o obrysie trapezowym. Szkielet składa się z dźwigara skrzynkowego, żeber i podłużnicy tylnej. Przednia część statecznika pokryta blachą duraluminiową, a tylna płótnem.
Podwozie trójpodporowe z kołem przednim, chowane w locie.
Uzbrojenie:
- Mi-24- wielolufowy wielokalibrowy karabin maszynowy JaKB-12,7 kal. 12,7 mm oraz przeciwpancerne pociski kierowane. Prowadnice ppk umieszczono na zdejmowanych ramach po bokach dolnej- przedniej części kadłuba. Pod skrzydłami można było podwieszać bloki npr i bomby,
- Mi-24A- jednolufowy wielokalibrowy karabin maszynowy A-12,7 kał. 12,7 mm oraz 4 przeciwpancerne pociski kierowane 9M17M Falanga, bloki npr i bomby podwieszane pod skrzydłami,
- Mi-24B- wielolufowy wielokalibrowy karabin maszynowy JaKB-12,7 kal. 12,7 mm zabudowany w ruchomym stanowisku USPU-24 oraz 4 przeciwpancerne pociski kierowane 9M17P Falanga, bloki npr i bomby podwieszane pod skrzydłami,
- Mi-24D- wielolufowy wielokalibrowy karabin maszynowy JaKB-12,7 kal. 12,7 mm zabudowany w ruchomym stanowisku USPU-24, przeciwpancerne pociski kierowane 9M17P ”Skorpion” (4 szt.), wyrzutnie-zasobniki UB-32A-24 zawierające po 32 niekierowane pociski rakietowe S-5MO lub S-5KO kal. 57 mm, zasobniki B-8W-20 zawierające 20 rakiet S-8 kal. 80 mm. Uzbrojenie bombowe- może składać się z 4 bomb o wadze 50, 100 lub 250 kg lub w tzw. wariancie przeciążonym- z 2 bomb po 500 kg podwieszonych na wysięgnikach wewnętrznych, podwieszane zasobniki UPK-23-250 z dwulufowym działkiem GSz-23Ł kal. Cale uzbrojenie wymienne podczepiane jest na czterech belkach nośnych umieszczonych pod skrzydłami,
- Mi-24W- wielolufowy wielokalibrowy karabin maszynowy JaKB-12,7 kal. 12,7 mm oraz przeciwpancerne pociski kierowane 9M114 Szturm, npr 80 mm i 240 mm, gondole strzeleckie z działkiem GSz-23 kal. 23 mm oraz CUW (z dwoma karabinami maszynowymi GSzG-7,62 mm kal. 7,62 mm oraz jednym wielokalibrowym karabinem maszynowym JaKB-12,7 kal. 12,7 mm lub 40 mm automatycznym granatnikiem 9A800 Płamia), zasobniki bomb (min) małych wagomiarów KMGU-2,
- Mi-24P- dwulufowe działko GSz-2-30K kal. 30 mm w stanowisko NPU-30 umocowane nieruchomo do prawego boku kadłuba,
Mi-24WP- dwulufowe działko GSz-23W kal. 23 mm w ruchomym stanowisku strzeleckim NPPU-24 w nosie śmigłowca,
Mi-24R i Mi-24K- wielolufowy wielokalibrowy karabin maszynowy JaKB-12,7 kal. 12,7 mm zabudowany w ruchomym stanowisku USPU-24 oraz podskrzydłowe wysięgniki dla uzbrojenia niekierowane.
Wyposażenie:
- Mi-24A- aparatura naprowadzania ppk Raduga-M,
- Mi-24B- układ celowniczy KPS-53AW, aparatura naprowadzania ppk Raduga-P,
- Mi-24D- pilot automatyczny WUAP 1 pracujący w systemie sterowania automatycznego SAU-W24-1, radiostacja R-863 (w starszych egzemplarzach R-860) pracującej w zakresie UKF oraz radiostacja rezerwowa M-24 Karat, pracującej w zakresie KF, dodatkowa radiostacja UKF typu R-828 Ewkalipt, służącą do łączności z wojskami naziemnymi, rozmównica pokładowa SPU-8, pokładowy magnetofon MS-61. Wyposażenie radionawigacyjne: dopplerowski miernik prędkości i znoszenia DISS-15D, radiokompasy ARK-15M i ARK-U2 oraz radiowysokościomierz RW-5. Aparatura ostrzegawcza Syrena S-3M (inaczej SPO-15) lub Ł-006 Bieriozka, sygnalizująca o opromieniowaniu śmigłowca przez wiązkę radaru. Układ chroniący śmigłowiec przed trafieniami przez pociski sam o naprowadzające się na źródło promieniowania podczerwonego: promiennik mikrofalowy L-166W-1AE Ispanka, wyrzutnik flar termicznych ASO-2W złożony z czterech kaset po 32 naboje każda. Wyloty silników dostosowane są do zakładania osłon rozpraszających typu EWU, zmniejszających temperaturę gazów wylotowych,
- Mi-24W- automatyczny celownik optyczny pilota ASP-17W, aparatura naprowadzania ppk Raduga-Sz, radiolokacyjna stacja ostrzegawcza SPO-10 (później SPO-15), radiostacja R-863, wyrzutnie flar termicznych PPI-26 typu ASO-2W, aktywna stacja zakłóceń w podczerwieni LIPA Ispanka. Zmodernizowane w Polsce 2006 r. śmigłowce otrzymały dodatkowo: system nawigacji GPS Garmin 155XL oraz Zintegrowany System Łączności, w którego skład wchodzą: radiostacja lotnicza UHF/VHF Rohde-Schwarz, dwie radiostacje taktyczne- Radmor UHF i Harris HF.
- Mi-24R wyposażenie specjalistyczne do prowadzenia rozpoznania skażeń promieniotwórczych, biologicznych i chemicznych,
- Mi-24K- system rozpoznawczy Ruta z optoelektroniczną stacją obserwacyjną Iris, lotniczy aparat fotograficzny AFA-100.
Instalacje: hydrauliczna, pneumatyczna, elektryczna, przeciwpożarowa, gazu neutralnego, przeciwoblodzeniowa, tlenowa, klimatyzacyjna.
Napęd- 2 silniki turbinowe:
- Mi-24D- TW3-117 lub TW3-117W o mocy startowej 1640 kW (2225 KM) każdy. Silnik pomocniczy AI-9W.
Układ przeniesienia mocy: przekładnia główna WR-24, wał tylny, który przenosi moment obrotowy na skrzynkę napędów. Skrzynka służy do poruszania agregatów pomocniczych- prądnic i pomp hydraulicznych. Równocześnie funkcjonuje jako dodatkowa przekładnia dwustopniowa. U nasady statecznika pionowego jest zainstalowana przekładnia pośrednicząca, zmieniająca położenie osi wału napędowego na równolegle do dźwigara statecznika. Na jego szczycie znajduje się przekładnia tylna, napędzająca śmigło ogonowe.
Dane techniczne Mi-24A (wg [2]):
Średnica wirnika- 17,3 m, długość całkowita- 21,35 m, długość kadłuba- 17,15 m, wysokość- 3,97 m.
Masa własna- 7675 kg, masa startowa- 10600-11500 kg.
Prędkość max- 320 km/h, wznoszenie- 12,5 m/s, pułap- 1600-5120 m, zasięg-485-1210 km.
Dane techniczne Mi-24D (wg [5]):
Średnica wirnika nośnego- 17,302 m, powierzchnia tarczy wirnika nośnego- 234 m2, rozpiętość skrzydeł- 5,57 m, długość z obracającymi się wirnikami- 21,35 m, długość kadłuba- 17,51 m, wysokość- 3,97 m.
Masa własna- 8340 kg, masa ładunku max- 2400 kgmasa startowa normalna- 11 100 kg, masa startowa max- 11 500 kg, masa startowa dopuszczalna- 11 800 kg.
Prędkość max- 335 km/h, prędkość przelotowa- 270 km/h, pułap statyczny- 1300 m, pułap dynamiczny- 4500-5000 m, zasięg- 595 km, zasięg max- 1125 km, czas lotu- 2 h 35'.
Dane techniczne Mi-24W (wg [2]):
Średnica wirnika- 17,3 m, długość całkowita- 21,35 m, długość kadłuba- 17,51 m, wysokość- 3,97 m.
Masa własna- 8500 kg, masa startowa- 11200-11800 kg.
Prędkość max- 320 km/h, wznoszenie- 12 m/s, pułap- 2000-4600 m, zasięg-595-1125 km.
Inne wersje:
Mil Mi-24M (Mi-35M)
Galeria
Źródło:
[1] Kłosiński P. ”Niemieckie Mi-24 dla Polski”. Nowa Technika Wojskowa nr 5/1996.[2] JBG, MF ”Mil Mi-24 A-D, Mil Mi-24 W-WP”. Lotnictwo nr 7/2005.
[3] Rusiecki M. ”Zmodernizowany Mi-24W nareszcie w służbie”. Nowa Technika Wojskowa nr 6/2007.
[4] Bączyk N. ”Ile śmigłowców dla wojska?” Nowa Technika Wojskowa nr 5/2008.
[5] Rusiecki M. ”Mi-24D”. Seria ”Przegląd Konstrukcji Lotniczych” nr 2. Wydawnictwo Altair. Warszawa 1991.
[6] Przeworski M. "Zabójcy czołgów z NVA". Aeroplan nr 3/2004.