Samolot myśliwski Messerschmitt Me-109 jest najsławniejszym samolotem myśliwskim Luftwaffe. Jego produkcja trwała aż do zakończenia wojny i wyniosła łącznie około 33 000 egz. Samolot ten zajmuje poczesne miejsce w historii rozwoju techniki lotniczej. Był to jeden z pierwszych całkowicie metalowych, jednomiejscowych dolnopłatów myśliwskich, który stał się inspiracją dla szeregu innych konstrukcji swoich czasów.

Prace koncepcyjne nad perspektywicznym samolotem myśliwskim dla Luftwaffe przeprowadzono w Niemczech w drugiej połowie 1933 r. W ich wyniku, na początku 1934 r., rozesłano do wybranych firm lotniczych wypracowane dla niego założenia taktyczno-techniczne (Arado, Heinkel, Focke-Wulf, Bayerische Flugzeugwerke/Messerschmitt). Myśliwiec miał być jednopłatem o dużej zwrotności i jak największej prędkości, charakteryzującym się dobrymi właściwościami podczas nurkowania i w korkociągu. Miał on być uzbrojony w minimum 2 kaemy MG 17 kal. 7,92 mm i napędzany dużej mocy silnikiem rzędowym w układzie odwróconego V, nad którego konstrukcją pracowały w tym czasie zakłady Junkers i Daimler-Benz o mocach 441-736 (600-1000 KM).

Konstruktor Willy Messerschmitt (w skład zespołu konstrukcyjnego wchodzili również: Robert Lusser, bracia Richard i Hubert Bauer oraz Walter Rethel) opracował projekt myśliwca Me-109. Bazowano przy tym na doświadczeniach zdobytych przy budowie samolotu Messerschmitt Bf-108 ”Taifun”. Prace projektowe rozpoczęto w marcu 1934 r. Inspekcję makiety przeprowadzono w październiku 1934 r. i po jej zatwierdzeniu przystąpiono do budowy (pierwszego z trzech) prototypu myśliwca. Oblot prototypu Me-109 V-1 wykonano 28.05.1935 r. Był on napędzany zastępczym silnikiem Rolls-Royce ”Kestrel V”, z którym osiągnięto prędkość max 467 km/h. Wyniki prób w locie były pozytywne. W styczniu 1936 r. oblatano poprawiony prototyp Me-109 V-2 z silnikiem Junkers Jumo 210A (680 KM) i wzmocnionym podwoziem. Równolegle wlot powietrza do silnika przeniesiono z krawędzi natarcia płata nad silnik, co nieco psuło aerodynamikę samolotu. W w lutym-marcu 1936 r. przeprowadzono testy porównawcze Me-109 V-2, z jego najgroźniejszym konkurentem- Heinkel He-112V-2 (już na wstępie wyeliminowane zostały z konkursu samoloty Arado Ar-80 i Focke-Wulf Fw-152), które dla konstrukcji Messerschmitta okazały się zwycięskie i skutkowały pierwszym dużym zamówieniem Ministerstwa Lotnictwa Rzeszy. W kwietniu 1936 r. prototyp Me-109 V-2 uległ rozbiciu i główny ciężar dalszych prób spoczął na Me-109 V-3 (oblatany w czerwcu 1936 r., wg [2]- ukończony jesienią 1936 r.). Miał on już zabudowane w kadłubie 2 kaemy MG 17 i radiostację na pokładzie.

Jako pierwsze miało być zbudowane 10 myśliwców przedseryjnych Me-109A-0, wzorowanych na prototypie Me-109 V-2, uzbrojone w 2 kadłubowe kaemy MG 17 kal. 7,92 mm, z terminem dostawy od lutego do sierpnia 1936 r. i potem od razu miała ruszyć produkcja seryjna 125 Me-109A-1. Jednak wprowadzane na bieżąco zmiany (zmodyfikowane podwozie, nieznacznie zmieniona konstrukcja płata) spowodowały zarzucenie budowy modelu Me-109A, od razu na korzyść Me-109B. Prototypem Me-109B był pierwszy przedseryjny Me-109B-0, który we wrześniu 1936 r, zszedł z dopiero, co uruchomionej linii montażowej w Augsburgu. Samolot został przemianowany na Me-109 V-4. Był on jednak nadal niedopracowany technologicznie i dopiero dalsze badania dwóch kolejnych Me-109B-0, przebudowanych na prototypy Me-109 V-5 i Me-109 V-6, pozwoliły na rozpoczęcie produkcji seryjnej Me-109B-1 (wg [2]- wszystkie 10 egz. B-0 otrzymało dodatkowo oznaczenia prototypowe np. Bf-109B-01 inaczej Bf-109 V4, Bf-1O9B-02 inaczej Bf-109 V5, Bf-109B-03 czyli Bf-109 V6 i tak dalej). Me-109 V-5 i V-6 zostały zmontowane w październiku 1936 r. i w odróżnieniu od Me-109 V-4 dysponowały już mocniejszym silnikiem Jumo 210D, w miejsce Jumo 210B (wg [2]- dysponowały jednak silnikami Jumo 210B). Na Me-109 V-5 po raz pierwszy zabudowano 3 kaemy. Wzorcem do produkcji seryjnej Me-109B-1 został jednak Me-109 V-6, standardowo uzbrojony w dwa kaemy w kadłubie, ponieważ podczas badań Me-109 V-5 wystąpiły problemy z przegrzewaniem się silnikowego kaemu.

Na przełomie lat 1936-1937 prototypy Me-109 V-3, V-4, V-5, V-6 trafiły do ogarniętej wojną domową Hiszpanii, gdzie poddano je sprawdzianowi w realnych warunkach bojowych (Legion ”Condor”), z oceną dodatnią. Następnie wróciły one do producenta w celu kontynuowania badań. Ostatecznie od września 1936 r. do maja 1937 r. wykonano 12 myśliwców przedseryjnych Me-109B-0. Na Me-109B-0 (przemianowanych na prototypy lub nie) przeprowadzono szeroki program badawczo-rozwojowy, który w pierwszej kolejności nakierowany był na usprawnienie i uproszczenie procesu produkcyjnego, a także poprawy charakterystyk eksploatacyjnych samolotu.

Pierwszy seryjny myśliwiec Me-109B-1 opuścił linie montażowe zakładów Messerschmitta w lutym 1937 r. Ze względu na duże zamówienia Luftwaffe licencyjną produkcję myśliwca równolegle podjęły firmy Fieseler i Erla. Latem 1937 r., po wyprodukowaniu ok. 30 egz. Bf-109B-1, rozpoczęto budowę zmodyfikowanego wariantu Bf-109B-2. Ogółem do pierwszych miesięcy 1938 r. zbudowano 395 Bf-109B.

Dwa ostatnie prototypy powstałe na bazie przedseryjnych myśliwców Messerschmitt Me-109B-0 powstały w grudniu 1936 r. (Me-109 V-7) i styczniu 1937 r. (Me-109 V-8). Prototyp Me-109 V-7 był nieuzbrojonym samolotem kurierskim z powiększonym zbiornikiem paliwa i lukiem bagażowym. Napędzany był zmodernizowanym silnikiem Jumo 210G (wg [1]- Jumo 210C) o mocy 552 kW (730 KM), z bezpośrednim wtryskiem paliwa w cylindry i dwubiegową sprężarką. Tak samo był wykończony prototyp Me-109 V-8 (silnik, paliwo), będący studium myśliwca o zwiększonym zasięgu. Kolejne prototypy (Me-109 V-9 do Me-109 V-12) powstały już na bazie seryjnych myśliwców Me-109B-1. Me-109 V-9 także napędzany był silnikiem Jumo 210G (wg [1]- Jumo 210C), wg [2]- był prototypem wersji Messerschmitt Bf-109C-3, skrzydłowe kaemy zastąpiły działka MG FF kal. 20 mm. Prototyp Me-109 V-10 otrzymał silnik Jumo 210D (wg [1]- DB 600A) i został rozbity w lipcu 1937 r. podczas próby pobicia rekordu prędkości na międzynarodowym mittingu lotniczym w Zurichu (wg [3]- był to Me-109 V-14).

Prototyp Me-109 V-11 dysponował natomiast starszym silnikiem Jumo 210D, ale jako pierwszy był uzbrojony w cztery kaemy, w tym dwa w płacie, strzelające poza okręgiem śmigła. Skrócono również sloty w skrzydłach. Jego próby przeprowadzono w maju-lipcu 1937 r. Z kolei na Me-109 V-12 skrzydłowe kaemy wymieniono na działka MG FF kal. 20 mm, próby przeprowadzono w sierpniu 1937 r. Prototypy Me-109 V-13 i Me-109 V-14 posłużyły do badań perspektywicznego silnika Daimler-Benz DB 600A (960 KM), Me-109 V-13 nawet DB 601A. Me-109 V-16 był kolejnym prototypem z silnikiem Jumo 210D i czterema kaemami.

W grudniu 1937 r. w Hiszpanii wpadł w ręce wroga nieuszkodzony Me-109B. Od stycznia 1938 r. był badany przez Francuzów, a latem płatowiec rozebrano w celu wystania go do ZSRS. Samolot poddano intensywnym badaniom, które miały duży wpływ na rozwój sowieckiego programu modernizacji lotnictwa. W 1941 r. Me-109 trafił do specjalnej jednostki, wykonującej loty rozpoznawcze nad terytorium zajętym przez wroga.

Użycie bojowe Messerschmitt Bf-109 (Me-109)

Konstrukcja:
Jednomiejscowy wolnonośny dolnopłat o konstrukcji metalowej.
Płat metalowy o jednym dźwigarze, według patentu Messerschmitta. Na krawędzi natarcia znajdowały się automatyczne sloty typu Handley-Page, a na krawędzi spływu klapy i lotki szczelinowe. Pokrycie klap i lotek płócienne.
Kadłub metalowy, półskorupowy. Kabina zakryta.
Usterzenie poziome z pojedynczymi zastrzałami, pokryte blachą duralową, ster wysokości pokryty płótnem.
Podwozie klasyczne chowane w locie.

Uzbrojenie (zobacz również w tekście):
- Me-109A- 2 stałe karabiny maszynowe MG 17 kal. 7,92 mm w kadłubie,
- Me-109 V-3- 2 stałe karabiny maszynowe MG 17 kal. 7,92 mm w kadłubie. Wg [2]- przewidywano możliwość zainstalowania z tyłu za silnikiem działka MG FF kal. 20 mm, strzelającego przez kanał w wale napędowym,
- Me-109 V-5- 3 stałe karabiny maszynowe MG 17 kal. 7,92 mm w kadłubie, w tym jeden strzelający przez wydrążony wat śmigła
- prototyp Me-109 V-6 i Me-109B 2 stałe karabiny maszynowe MG 17 kal. 7,92 mm w kadłubie.
- Me-109 V-11, Me-109 V-16- 4 stałe karabiny maszynowe MG 17 kal. 7,92 mm, po dwa w kadłubie i płacie,
- Me-109 V-12- 2 stałe karabiny maszynowe MG 17 kal. 7,92 mm, w kadłubie i 2 działka MG FF kal. 20 mm w płacie,
- Me-109B-2- 2 stałe karabiny maszynowe MG 17 kal. 7,92 mm.

Wyposażenie (zobacz również w tekście):
- Me-109 V-3- radiostacja.

Silnik:
- Me-109 V-1- Rolls-Royce ”Kestrel V ” o mocy 511 kW (695 KM),
- Me-109 V-2- rzędowy w układzie odwróconego V, Junkers Jumo 210A o mocy 500 kW (680 KM),
- Me-109 V-4- rzędowy w układzie odwróconego V, Junkers Jumo 210B o mocy 471 kW (640 KM),
- Me-109 V-5, Me-109 V-6- rzędowy w układzie odwróconego V, Junkers Jumo 210D o mocy 500 kW (680 KM),
- Me-109 V-7, Me-109 V-8, Me-109 V-9- rzędowy w układzie odwróconego V, Junkers Jumo 210C o mocy 537 kW (730 KM),
- Me-109 V-10, Me-109 V-13, Me-109 V-14- rzędowy w układzie odwróconego V, Daimler-Benz DB 600A o mocy 706 kW (960 KM),
- Me-109 V-11, Me-109 V-16- rzędowy w układzie odwróconego V, Junkers Jumo 210D o mocy 500 kW (680 KM),
- Me-109B-2- rzędowy w układzie odwróconego V, Junkers Jumo 210Da o mocy 500 kW (680 KM).
Patrz również historia rozwoju konstrukcji.

Dane techniczne Bf-109B-2 (wg [2]):
Rozpiętość- 9,9 m, długość- 8,7 m, wysokość- 2,45 m.
Masa własna- 1506 kg, masa startowa- 2152 kg.
Prędkość max- 465 km/h, prędkość przelotowa- 350 km/h, prędkość lądowania- 85 km/h, czas wznoszenia na 6000 m- 9' 48", pułap praktyczny- 8200 m, zasięg- 690 km.

Dane techniczne Bf-109B (wg [4]):
Rozpiętość- 9,9 m, długość- 8,7 m, wysokość- 2,45 m, powierzchnia nośna- 16,0 m².
Masa własna- 1380 kg, masa startowa- 1955-1960 kg.
Prędkość max- 460 km/h, prędkość lądowania- 105 km/h, czas wznoszenia na 6000 m- 9' 48", pułap praktyczny- 8750 m, czas lotu- 1 h 12'.

Inne wersje:
Messerschmitt Bf-109C/Bf-109D (Me-109C/Me-109D)
Messerschmitt Bf-109E (Me-109E)
Messerschmitt Bf-109F (Me-109F)
Messerschmitt Me-109G
Messerschmitt Me-109K
Użycie bojowe Messerschmitt Me-109