Lipkowski Józef
Józef Lipkowski urodził się w 1863 r. w Rososzu na Podolu w rodzinie szlacheckiej herbu Brochwicz. Ojciec- Józef Benedykt marszałek powiatu hajsynskiego, był represjonowany w 1863 r. za działalność patriotyczną. Inżynier i wynalazca, działacz kulturalno- polityczny, generał Wojska Polskiego. Związany na przełomie XIX/XX w. z polskimi ośrodkami emigracji niepodległościowej we Francji- pseudonim Jastroń.
Szkoły średnie kończył we Lwowie i w Krakowie. Później ukończył Collège Sainte-Barbe w Paryżu. W 1880 r. wstąpił do École Centrale. Po uzyskaniu w 1885 r. dyplomu inżyniera des Arts et Manufactures powrócił na Ukrainę, gdzie podjął działalność społeczną i oświatową. Wspólnie z bratem Janem w 1887 r. założył we własnym majątku szkołę mechaników rolnych. W następnych latach był dyrektorem zakładów metalurgicznych w Istińsku.
W 1893 r. przeniósł się do Paryża. We Francji objął stanowisko zastępcy dyrektora zakładów Soret et Leblond w Ardennes, specjalizujących się w produkcji hamulców automatycznych. Wkrótce opracował i opatentował udoskonalony typ hamulca- stosowany w kolejnictwie francuskim od 1893 r., a począwszy od 1901 r. w rosyjskim. W celu ich produkcji zawarł kontrakt z firmą Fives w Lille. Później utworzył własne przedsiębiorstwo Societe Generale des Freins Lipkowski. Był autorem wielu rozwiązań wynalazczych patentowanych m.in. w Rosji, Francji, Wielkiej Brytanii, USA, Niemczech, Austrii, a dotyczących m.in. automatycznych hamulców kolejowych, automatycznych zwrotnic tramwajowych, kół sprężynowych z powodzeniem stosowanych w samochodach osobowych produkowanych od 1896 r. przez Lipkowskiego we Francji, nierozkręcalnych nakrętek, aparatów podsłuchowych, ręcznych torped, granatów i proc mechanicznych. Na przełomie XIX/XX w. był naczelnym dyrektorem Putiłowskich Zakładów Metalurgicznych i Mechanicznych w Petersburgu.
Był też wybitnym działaczem kulturalno- politycznym emigracji polskiej we Francji, autorem wielu rozpraw politycznych i prac literackich. Od 1905 r. był członkiem zwyczajnym Aeroklubu Francji. Był założycielem i wiceprezesem Polskiego Koła Pomocy, współorganizował Polskie Biuro Pracy. W 1910 r. współtworzył Towarzystwo Polskie Literacko- Artystyczne, w 1911 r. zorganizował Towarzystwo "Polonia". Był również współautorem Rocznika Towarzystwa Literacko-Artystycznego” (Paryż, R I, 1911/1912). Działał w licznych organizacjach emigracyjnych, współpracował także z galicyjskim Polskim Towarzystwem Emigracyjnym. Twórczość literacka Lipkowskiego koncentrowała się na poezji. Wydał Nasze hasła (1887 r.), Księgi Wiary (1900 r.), Poezje (1900 r.).
25.04.1902 r. zgłosił we Francji do opatentowania rozwiązanie aparatu latającego (Aviateur), Patent nr 321 578 wydano mu 13.09.1902 r. Ochronę patentową tego wynalazku uzyskał również w Wielkiej Brytanii (patent Nr 11.616, zgłoszony 21.05.1902 r., wydany 19.02.1903 r.), bezskutecznie zabiegał natomiast o ochronę praw własności przemysłowej w Urzędzie Patentowym cesarstwa rosyjskiego (Świadectwo Ochrony nr 17.304 z 1902 r. oddalono). Przedmiotem ochrony praw wynalazczych był śmigłowiec wielowirnikowy (2, 4, 8, 12 wirników), z przeciwbieżnymi wirnikami osadzonymi na współosiowych, pionowych wałach (w każdej parze obracanych przeciwbieżnie), zaopatrzony w gondolę, mechanizmy transmisji napędów oraz sterownicę. Był to śmigłowiec typu zespolonego (rotodyny), z jednym lub dwoma śmigłami napędowymi, z pojedynczym lub zdwojonym usterzeniem pionowym i poziomym, w różnych konfiguracjach. Prace nad projektem śmigłowca Lipkowski rozpoczął około 1900 r. w latach 1903- 1905 podjął w Petersburgu budowę śmigłowca. W 1904 r. w Zakładach Pudłowskich wykonano jeden wirnik, który wykorzystano do pomiarów wartości siły nośnej.
W 1912 r. z chwilą wybuchu I wojny bałkańskiej wyjechał na front bułgarski celem zebrania doświadczeń wojskowych, które zamierzał wykorzystać przy opracowywaniu planów powstańczych dla narodu polskiego. W Bułgarii został głównym inżynierem- doradcą przy Sztabie Generalnym. Wrażenia z wojny opublikował w Dzienniku Kijowskim, w Gazecie Warszawskiej, w Kurierze Poznańskim, w Słowie Polskim, popularyzował w licznych odczytach, które zebrał w książce Wojna na Bałkanach przez naocznego świadka i uczestnika wojny (Kraków 1913 r.). Na kanwie przeżyć wojennych powstała powieść historyczna dla młodzieży Bohaterka Adrianopola. Kandża Gul (Kraków 1913 r.). W 1914 r. wydał na własny koszt, mapy historyczne i etnograficzne Polski i Słowian w Europie Środkowowschodniej.
Okres I wojny światowej stanowił najważniejszy etap pracy politycznej Lipkowskiego na rzecz sprawy polskiej. Był zdecydowanym rzecznikiem odbudowy wolnej, niepodległej i suwerennej Rzeczypospolitej. W tym duchu prowadził też szeroką akcję propagandową, w latach 1915-1917 wydał po francusku szereg broszur, w których przedstawił społeczeństwu zachodnioeuropejskiemu sprawy polskie. Związany był z Komitetem Wolnej Polski Bolesława Motza i Józefa Gałęzowskiego. Sprawy polskie referował przed komisjami spraw zagranicznych Izby Poselskiej i Senatu we Francji. Był autorem listu dziękczynnego dla prezydenta Stanów Zjednoczonych Thomasa Woodrowa Wilsona (styczeń 1917 r.). Znacząco przyczynił się do powstania dekretu prezydenta R. Poincare z 4.06.1917 r. o utworzeniu armii polskiej we Francji. W 1917 r. organizował w Paryżu Stowarzyszenie Techników Polskich. W 1917 r. został też ekspertem Ministerstwa Uzbrojenia i Przemysłu Wojennego Francji.
W styczniu 1919 r. witał w Paryżu delegację krajową reprezentującą Józefa Piłsudskiego jako Naczelnika Państwa. Wówczas też nawiązał współpracę z delegacją ekonomiczną Polski pracującą pod przewodnictwem Andrzeja Wierzbickiego. W lipcu 1919 r., w randze pułkownika, mianowany został szefem wydziału samochodowego Polskiej Misji Wojskowej Zakupów w Paryżu. W marcu 1920 r. powrócił do kraju. W wojnie polsko- bolszewickiej walczył (jako prosty kanonier- ochotnik) w 19. Pułku Artylerii Polowej. Był z-cą, a później szefem Sekcji Przemysłu Wojennego IV Sztabu Ministerstwa Spraw Wojskowych. Od stycznia 1921 r. był dyrektorem głównego Urzędu Zaopatrzenia Armii. W lipcu 1921 r., w randze generała, przeszedł w stan spoczynku.
Poświęcił się publicystyce i działalności gospodarczej, u schyłku 1920 r. ogłosił broszurę Nasze rolnictwo i kwestia agrarna (Warszawa 1920 r.), w której optował za reformą rolną za pełnym odszkodowaniem. W1919 r. opublikował Prawidłową organizację szkolnictwa w Polsce (Paryż 1919 r.) gdzie zajął się problematyką szkolnictwa technicznego. Był orędownikiem powiązania Śląska z macierzą. W 1924 lub 1925 r. stanął na czele Polskiego Zjednoczenia Gospodarczego. W jego ramach opracowywał koncepcje rozwoju gospodarczego kraju (Drogi wodne i kanały w Polsce, Elektryfikacja kraju). W 1926 r. uczestniczył w założeniu syndykatu broni (SEPEWE). W 1928 r. był członkiem zarządu Zakładów Mechanicznych Ursus. Pozostawił obszerne Pamiętniki 1863- 1947, złożone w rękopisie w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich.
Józef Lipkowski zmarł 3.05.1949 r. w Przedborzu. Został pochowany na przedborskim cmentarzu.
Odznaczenia: Krzyż Oficerski Legii Honorowej, Krzyż Komandorski Polonia Restituta, Krzyż Walecznych.
Konstrukcje:
Lipkowski śmigłowiec, 1904, śmigłowiec pionierski.
Galeria
Źródło:
[1] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1977.[2] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze do 1939”. Tom 1. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2004.
[3] Januszewski S. "Pionierzy. Polscy pionierzy lotnictwa 1647- 1918. Tom 1". Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2017.
[4] Przedborski Słownik Biograficzny - Ludzie, czasy, wydarzenia....