Lockheed Martin Argentyna (LMAASA) AT-63 "Pampa", 1984
(FMA IA-63 "Pampa")

Samolot szkolno-treningowy i lekki szturmowy. Argentyna / USA.
Samolot szkolno-treningowy FMA IA-63 ”Pampa” w służbie argentyńskiego lotnictwa wojskowego (Fuerza Aérea Argentina). 2005 r. (Źródło: ”Wikimedia Commons”

W 1978 r. argentyńskie lotnictwo wojskowe (Fuerza Aérea Argentina) opracowało warunki taktyczno- techniczne na nowy samolot szkolno- treningowy. Prace studial­ne nad nim rozpoczęto w kwietniu 1979 r. w firmie Fábrica Militar de Aviones (FMA). Nadano mu oznaczenie FMA IA-63 „Pampa”. Przeanalizowano 7 konfigu­racji samolotu: 4 napędzane jed­nym silnikiem i 3 dwusilnikowe w układzie grzbietopłata i dolnopłata. W wyniku analizy prace zawężono do 3 wariantów: jednego samolotu napędzanego dwuprzepływowym silnikiem kanadyjskim Pratt and Whit­ney JT15D, i dwóch, w których przewidziano po dwa silniki JT15D lub amerykańskie Garret TFE 731-2-2N. Ostatecznie zdecydowano się na samolot w układzie grzbietopłata z jednym silnikiem JT15D. W li­stopadzie 1979 r. dowództwo lotnic­twa wojskowego zatwierdziło tę koncepcję oraz harmonogram prac.

Po kilku miesiącach okazało się, że wybrany silnik JT15D nie uzys­kał jeszcze certyfikatu i FMA zdecydowała się zastosować w proto­typach silnik TFE 731-2-2N. Jest to dwuwałowy silnik dwuprzepływowy, skonstruowany do na­pędu samolotów dyspozycyjnych, wyróż­niający się dużą niezawodnością. Decy­zję podjęto w kwietniu 1980 r. Jesz­cze przed rozpoczęciem opracowy­wania IA-63 prowadzono rozmowy z zachodnioniemiecką firmą Dornier GmbH na temat współpracy naukowo- technicznej, które sfinali­zowano podpisaniem umowy w ma­ju 1980 r. Przewidywała ona pomoc techniczną, szkolenie personelu ar­gentyńskiego oraz transfer nowo­czesnej technologii. Mieszane zespo­ły rozpoczęły pracę w Argenty­nie i RFN. Wyglądem zewnętrznym sa­molot IA-63 zbliżony jest do francusko- zachodnioniemieckiego samo­lotu szkolno- treningowego Dassault-Breguet Dornier "Alpha Jet", w którego projektowaniu i pro­dukcji uczestniczyła firma Dornier. W samolocie IA-63 „Pampa” zastoso­wano niektóre rozwiązania firmy Dornier, m. in. nadkrytyczny profil skrzydła, kompozycję kabiny i in­ne.

Makietę IA-63 wystawiono na Międzynarodowym Salonie Lotniczym i Astronautycznym w Paryżu w 1981 r. Pierwszy prototyp IA-63 „Pampa” wytoczono z hali 14.08.1984 r., a oblatano 6.10.1984 r. Dru­gi prototyp oblatano 7.08.1985 r., a trzeci- 25.03.1986 r. Pierwsze dwa prototypy wyposażono w fotele wy­rzucane firmy brytyjskiej Martin Baker MB Mk.8LM, a trzeci- w amerykański fotel Stencel S-II- S3IA63.

Produkcję seryjną samolotu uruchomiono w grudniu 1985 r. Początkowe zamówienie lotnictwa argentyńskiego opiewało na 64 sa­moloty. Przewidywano, że łączne zamówienie na samoloty różnych wersji wyniesie 100 egz.  Pierwszy samolot seryjny opuścił halę w październiku 1987 r., dostawy dla lotnictwa rozpoczęły się w kwietniu 1988 r. Wytwórnia FMA spodziewała się również zamówień eksportowych. Zainteresowanie samolotem wykazywały siły powietrzne  Izraela, Kanady i Meksyku. Jednak spodziewane zamówienia nie wpłynęły.

Trwały również prace nad wersją samolo­tu przeznaczoną dla marynarki wo­jennej. Jednak wysokie koszty tworzenia nowej wersji doprowadziły do ich przerwania.

W 1989 r. Departament Obrony Stanów Zjednoczonych rozpoczął realizację programu JPATS- Joint Primary Aircraft Training System (Połączony System Podstawowego Szkolenia Samolotowego), obejmujący dostawę samolotów szkolnych zarówno dla USAF, jak i US Navy. Nowa konstrukcja miała zastąpić samoloty Beechcraft T-34C „Turbo-Mentor” w US Navy i Cessna T-37 "Tweet" w USAF. Amerykańska firma LTV Aircraft Products we współpracy z firmą FMA zgłosiła do udziału w konkursie samolot LTV / FMA „Pampa 2000 International”. Była to zmodyfikowana wersja samolotu IA-63, dostosowana do wymagań amerykańskich. Zamontowano  silnik Garrett TFE 731-28 i awionikę firmy BendixKing. Zmodyfikowano 3 samoloty. W sierpniu 1994 r. samolot był testowany przez zespoły pilotów US Air Force i Navy. W wyniku przeprowadzonych prób stwierdzono, że samolot spełnia wszystkie wymagania konkursu. Jednak w 1996 r. kontrakt na dostawę nowych samolotów otrzymał koncern Raytheon, który zaproponował Siłom Powietrznym samolot turbośmigłowy Beech / Pilatus PC-9 Mk II.

W 1997 r. ogłoszono początek programu budowy ulepszonej wersji samolotu  „Pampa NG” (New Generation), przeznaczonej zarówno dla Sił Powietrznych, jak i Marynarki Wojennej. Opracowano dwa warianty tego samolotu: szkolno- treningowy „Pampa NGA” i lekki szturmowy „Pampa NGB” z mocniejszym silnikiem. Oba warianty miały być wyposażone w systemy nawigacji satelitarnej, wskaźnik HUD (w przedniej kabinie), system sterowania uzbrojeniem HOTAS i cyfrowy system sterowania uzbrojeniem. Ponadto samolot szturmowy „Pampa NGB” miał otrzymać nową, cyfrową tablicę przyrządów z wyświetlaczami wielofunkcyjnymi, laserowy dalmierz oraz wyrzutnie pułapek cieplnych. Uzbrojenie samolotu „Pampa NGB” miało być odwieszane na 7 zewnętrznych zamkach (1 pod kadłubem o nośności  do 450 kg i 6 podskrzydłowych o nośności  300 i 170 kg). Samolot miał mieć możliwość przenoszenia kierowanych i niekierowanych środków bojowych klasy powietrze- ziemia oraz rakiet przeciwokrętowych (do dwóch rakiet). Jednak trudna sytuacja gospodarcza Argentyny spowodowała, że w 2000 r. finansowanie programu zostało przerwane.

W 1995 r. firma FMA została przejęta przez amerykański koncern Lockheed Martin i otrzymała nazwę Lockheed Martin Aircraft Argentina SA (LMAASA). Nowa firma opracowała na bazie IA-63 lekki wielozadaniowy samolot szturmowy i treningowy LMAASA AT-63 „Pampa”. Główną różnicą pomiędzy AT-63 a jego poprzednikiem był nowy silnik Honeywell TFE-731-2C o ciągu 16,5 kN, nowa awionika izraelskiej firmy Elbit Systems Ltd., nowy zintegrowany system sterowania uzbrojeniem oraz system nawigacji satelitarnej zintegrowany z platformą inercyjną. Samolot otrzymał 5 węzłów podwieszenia uzbrojenia o łącznej masie 1900 kg (kierowane pociski rakietowe klasy powietrze-powietrze oraz niekierowane lub kierowane bomby i pociski rakietowe klasy powietrze- ziemia).

Prototyp samolotu został pokazany 19.06.2001 r. na salonie lotniczym w Paryżu. Pierwszy lot wykonał na początku 2002 r. W tym samym roku została podpisana umowa na dostawę Argentyńskich Sił Powietrznych 12 samolotów. W 2003 r. podpisano kontrakt na dostawę 8 samolotów dla Lotnictwa Marynarki Wojennej Argentyny. Prowadzone były również negocjacje w sprawie dostaw AT-63 dla Sił Powietrznych Urugwaju, Kolumbii i innych krajów Ameryki Łacińskiej, Bliskiego Wschodu i Afryki.

W Polsce.

Po wyborze w 2002 r. Lockheed Martin F-16C/D Block 52+ "Jastrząb" jako podstawowego samolotu wielozadaniowego Sił Powietrznych, koncern Lockheed Martin promował w latach 2005- 2006 samolot LMAASA AT-63 „Pampa”. Samolot był oferowany Polskim Siłom Powietrznym jako następca samolotów szkolno-treningowych PZL TS-11 ”Iskra”. Propozycja nie wzbudziła jednak zainteresowania.

Konstrukcja.
Dwumiejscowy górnopłat o konstrukcji metalowej.
Skrzydło całkowicie metalowe o obrysie trapezowym i wzniosie ujemnym 3°. Konstrukcja jednoczęściowa, półskorupowa, dźwigaro­wa, zaprojektowana zgodnie z zasa­dą fail safe. W kesonach międzydźwigarowych usytuowano dwa in­tegralne zbiorniki paliwa. Na kra­wędzi spływu znajduje się dwusegmentowa klapa szczelinowa, zaj­mująca ok. 67% rozpiętości skrzy­dła oraz lotkał. Konstrukcja klapy i lotki- klasyczna, metalowa. Końcówka skrzydła wykonana z tworzyw kom­pozytowych. Pod skrzydłem znajdują się dwie belki do zawieszania uzbrojenia.
Kadłub o przekroju owalnym, konstrukcji półskorupowej, całko­wicie metalowy. Silnik jest zamontowany pod tyl­ną częścią kadłuba. Do tylnej, zwę­żającej się części kadłuba zamoco­wane jest usterzenie. Na wysokości kabiny instruktora, po obydwu stronach kadłuba, znaj­dują się eliptyczne wloty powietrza, wyposażone w oddzielacze warstwy przyściennej. Pod kadłubem znajduje się węzeł mocowania uzbrojenia podwieszanego. Na tyl­nej górnej powierzchni kadłuba za­mocowane są 2 hydraulicznie wy­chylane hamulce aerodynamiczne. Niektóre elementy kadłuba wyko­nane są z kompozytów. Kabina zakryta, ciśnieniowa, klimaty­zowana kabina wyposażona w wyrzu­cane fotele typu zero- zero Stencel SIIIS-3IA63.
Usterzenie typu klasycznego, cał­kowicie metalowe, składa się z usterzenia pionowego i poziomego. Sta­tecznik pionowy trójdźwigarowy, całkowicie metalowy, w górnej części ma zamontowaną małą antenę VOR/ILS i antenę radiową. Ster kierunku konwencjonalnej konstru­kcji. Usterzenie poziome płytowe, dwudźwigarowe, konstrukcji pół­skorupowej, o obrysie trapezowym, całkowicie metalowe, ma ujemny wznios.
Podwozie trójpodporowe, z kołem przednim, chowane w locie.

Uzbrojenie:
- IA-63A- zawieszane na 5 węzłach (4 pod skrzydłami i 1 pod kadłubem). Max masa uzbrojenia- 1160 kg (2 x 400 kg na wewnętrznych węzłach, 2 x 250 kg na zewnętrznych węzłach i 1 x 250 kg pod kadłubem. Pod kadłubem zawiesza się działko DEFA kal. 30 mm. Pod skrzydłami mogą być zawieszane różne­go rodzaju bomby, np. 6 bomb Mk.81 o masie 113 kg i dwie bomby Mk.82 o masie 227 kg lub 2 zasobniki z karabinami maszynowymi kal. 7,62 mm po 2 w każ­dym i 2 zasobniki Alkan z kilkudziesięcioma granatami kal. 74 mm, albo też specjalne zasobniki zawierające niekie­rowane pociski rakietowe kal. 68 mm, bomby ćwiczebne o masie 1,8 i 2,27 kg.

Wyposażenie:
- IA-63- zestaw przyrządów pilotażowo- nawigacyjnych i kontroli pracy zespołu na­pędowego podwójny. Awionika składa się m. in. z dwóch radiostacji, sy­stemu VOR (odbiornik stacji zna­kującej), ILS (lądowanie według przyrządów), DME (dalmierz radio­wy) i pokładowego radionamiernika automatycznego. Dodatkowo może być zamontowana trzyosiowa plat­forma żyroskopowa. Stabilizowany żyroskopowy celownik RGS-2 zamonto­wany w przedniej kabiniejako standar­dowe wyposażenie, a w drugiej kabi­nie-na specjalne zamówienie. Wyniki użycia broni pokładowej rejestruje fotokarabin.
Instalacje: hydra­uliczna, elektryczna, tlenowa, klimatyzacyjna.

Silnik- dwuprzepływowy
- IA-63A w pierwszych 18 egz.-  Garrett TFE731-2-2N o ciągu startowym 1557 daN,
- IA-63A od dziewiętnastego egz.- Garrett TFE 731-3G o ciągu startowym 2000 daN.

Dane techniczne IA-63 (wg [2]):
Rozpiętość- 9,86 m, długość- 10,9 m, wysokość- 4,29 m, powierzchnia nośna- 15,62 m2.
Masa własna- 2821 kg, masa startowa- 3700- 3800 kg, masa startowa max- 5000 kg.
Prędkość max- 819 km/h, prędkość przelotowa- 747 km/h, wznoszenie- 1813 m/min., czas wznoszenia na 11 000 m- 10’ 54”, pułap- 12 900 m, zasięg max- 1500 km, promień działania- 360- 440 km.

Galeria

  • FMA IA-63 ”Pampa”, rysunek w trzech rzutach. (Źródło: archiwum).
  • Samolot szkolno -treningowy LTV / FMA ”Pampa 2000 International” w locie.  (Źródło: US Air Force).
  • Samolot szkolno- treningowy i lekki szturmowy LMAASA AT-63 ”Pampa” w locie. (Źródło: Lockheed Martin).

Źródło:

[1] Reklama. Nowa Technika Wojskowa 3/2006.
[2] Grzegorzewski J. „IA-63 Pampa”. Skrzydlata Polska nr 11/1990.
[3] „Pampa 2000”. vought heritage.
[4] „FMA, Lockheed AT-63 Pampa”. Уголок неба - Большая авиационная энциклопедия.
[5] FMA IA-63 Pampa”. Уголок неба - Большая авиационная энциклопедия.
[6] Szostak M. „LIFT – im gorzej tym lepiej. Prawie”. Lotnicza Polska -.
blog comments powered by Disqus