Lockheed Martin Argentyna (LMAASA) AT-63 "Pampa", 1984
(FMA IA-63 "Pampa")

W 1978 r. argentyńskie lotnictwo wojskowe (Fuerza Aérea Argentina) opracowało warunki taktyczno- techniczne na nowy samolot szkolno- treningowy. Prace studialne nad nim rozpoczęto w kwietniu 1979 r. w firmie Fábrica Militar de Aviones (FMA). Nadano mu oznaczenie FMA IA-63 „Pampa”. Przeanalizowano 7 konfiguracji samolotu: 4 napędzane jednym silnikiem i 3 dwusilnikowe w układzie grzbietopłata i dolnopłata. W wyniku analizy prace zawężono do 3 wariantów: jednego samolotu napędzanego dwuprzepływowym silnikiem kanadyjskim Pratt and Whitney JT15D, i dwóch, w których przewidziano po dwa silniki JT15D lub amerykańskie Garret TFE 731-2-2N. Ostatecznie zdecydowano się na samolot w układzie grzbietopłata z jednym silnikiem JT15D. W listopadzie 1979 r. dowództwo lotnictwa wojskowego zatwierdziło tę koncepcję oraz harmonogram prac.
Po kilku miesiącach okazało się, że wybrany silnik JT15D nie uzyskał jeszcze certyfikatu i FMA zdecydowała się zastosować w prototypach silnik TFE 731-2-2N. Jest to dwuwałowy silnik dwuprzepływowy, skonstruowany do napędu samolotów dyspozycyjnych, wyróżniający się dużą niezawodnością. Decyzję podjęto w kwietniu 1980 r. Jeszcze przed rozpoczęciem opracowywania IA-63 prowadzono rozmowy z zachodnioniemiecką firmą Dornier GmbH na temat współpracy naukowo- technicznej, które sfinalizowano podpisaniem umowy w maju 1980 r. Przewidywała ona pomoc techniczną, szkolenie personelu argentyńskiego oraz transfer nowoczesnej technologii. Mieszane zespoły rozpoczęły pracę w Argentynie i RFN. Wyglądem zewnętrznym samolot IA-63 zbliżony jest do francusko- zachodnioniemieckiego samolotu szkolno- treningowego Dassault-Breguet Dornier "Alpha Jet", w którego projektowaniu i produkcji uczestniczyła firma Dornier. W samolocie IA-63 „Pampa” zastosowano niektóre rozwiązania firmy Dornier, m. in. nadkrytyczny profil skrzydła, kompozycję kabiny i inne.
Makietę IA-63 wystawiono na Międzynarodowym Salonie Lotniczym i Astronautycznym w Paryżu w 1981 r. Pierwszy prototyp IA-63 „Pampa” wytoczono z hali 14.08.1984 r., a oblatano 6.10.1984 r. Drugi prototyp oblatano 7.08.1985 r., a trzeci- 25.03.1986 r. Pierwsze dwa prototypy wyposażono w fotele wyrzucane firmy brytyjskiej Martin Baker MB Mk.8LM, a trzeci- w amerykański fotel Stencel S-II- S3IA63.
Produkcję seryjną samolotu uruchomiono w grudniu 1985 r. Początkowe zamówienie lotnictwa argentyńskiego opiewało na 64 samoloty. Przewidywano, że łączne zamówienie na samoloty różnych wersji wyniesie 100 egz. Pierwszy samolot seryjny opuścił halę w październiku 1987 r., dostawy dla lotnictwa rozpoczęły się w kwietniu 1988 r. Wytwórnia FMA spodziewała się również zamówień eksportowych. Zainteresowanie samolotem wykazywały siły powietrzne Izraela, Kanady i Meksyku. Jednak spodziewane zamówienia nie wpłynęły.
Trwały również prace nad wersją samolotu przeznaczoną dla marynarki wojennej. Jednak wysokie koszty tworzenia nowej wersji doprowadziły do ich przerwania.
W 1989 r. Departament Obrony Stanów Zjednoczonych rozpoczął realizację programu JPATS- Joint Primary Aircraft Training System (Połączony System Podstawowego Szkolenia Samolotowego), obejmujący dostawę samolotów szkolnych zarówno dla USAF, jak i US Navy. Nowa konstrukcja miała zastąpić samoloty Beechcraft T-34C „Turbo-Mentor” w US Navy i Cessna T-37 "Tweet" w USAF. Amerykańska firma LTV Aircraft Products we współpracy z firmą FMA zgłosiła do udziału w konkursie samolot LTV / FMA „Pampa 2000 International”. Była to zmodyfikowana wersja samolotu IA-63, dostosowana do wymagań amerykańskich. Zamontowano silnik Garrett TFE 731-28 i awionikę firmy BendixKing. Zmodyfikowano 3 samoloty. W sierpniu 1994 r. samolot był testowany przez zespoły pilotów US Air Force i Navy. W wyniku przeprowadzonych prób stwierdzono, że samolot spełnia wszystkie wymagania konkursu. Jednak w 1996 r. kontrakt na dostawę nowych samolotów otrzymał koncern Raytheon, który zaproponował Siłom Powietrznym samolot turbośmigłowy Beech / Pilatus PC-9 Mk II.
W 1997 r. ogłoszono początek programu budowy ulepszonej wersji samolotu „Pampa NG” (New Generation), przeznaczonej zarówno dla Sił Powietrznych, jak i Marynarki Wojennej. Opracowano dwa warianty tego samolotu: szkolno- treningowy „Pampa NGA” i lekki szturmowy „Pampa NGB” z mocniejszym silnikiem. Oba warianty miały być wyposażone w systemy nawigacji satelitarnej, wskaźnik HUD (w przedniej kabinie), system sterowania uzbrojeniem HOTAS i cyfrowy system sterowania uzbrojeniem. Ponadto samolot szturmowy „Pampa NGB” miał otrzymać nową, cyfrową tablicę przyrządów z wyświetlaczami wielofunkcyjnymi, laserowy dalmierz oraz wyrzutnie pułapek cieplnych. Uzbrojenie samolotu „Pampa NGB” miało być odwieszane na 7 zewnętrznych zamkach (1 pod kadłubem o nośności do 450 kg i 6 podskrzydłowych o nośności 300 i 170 kg). Samolot miał mieć możliwość przenoszenia kierowanych i niekierowanych środków bojowych klasy powietrze- ziemia oraz rakiet przeciwokrętowych (do dwóch rakiet). Jednak trudna sytuacja gospodarcza Argentyny spowodowała, że w 2000 r. finansowanie programu zostało przerwane.
W 1995 r. firma FMA została przejęta przez amerykański koncern Lockheed Martin i otrzymała nazwę Lockheed Martin Aircraft Argentina SA (LMAASA). Nowa firma opracowała na bazie IA-63 lekki wielozadaniowy samolot szturmowy i treningowy LMAASA AT-63 „Pampa”. Główną różnicą pomiędzy AT-63 a jego poprzednikiem był nowy silnik Honeywell TFE-731-2C o ciągu 16,5 kN, nowa awionika izraelskiej firmy Elbit Systems Ltd., nowy zintegrowany system sterowania uzbrojeniem oraz system nawigacji satelitarnej zintegrowany z platformą inercyjną. Samolot otrzymał 5 węzłów podwieszenia uzbrojenia o łącznej masie 1900 kg (kierowane pociski rakietowe klasy powietrze-powietrze oraz niekierowane lub kierowane bomby i pociski rakietowe klasy powietrze- ziemia).
Prototyp samolotu został pokazany 19.06.2001 r. na salonie lotniczym w Paryżu. Pierwszy lot wykonał na początku 2002 r. W tym samym roku została podpisana umowa na dostawę Argentyńskich Sił Powietrznych 12 samolotów. W 2003 r. podpisano kontrakt na dostawę 8 samolotów dla Lotnictwa Marynarki Wojennej Argentyny. Prowadzone były również negocjacje w sprawie dostaw AT-63 dla Sił Powietrznych Urugwaju, Kolumbii i innych krajów Ameryki Łacińskiej, Bliskiego Wschodu i Afryki.
W Polsce.
Po wyborze w 2002 r. Lockheed Martin F-16C/D Block 52+ "Jastrząb" jako podstawowego samolotu wielozadaniowego Sił Powietrznych, koncern Lockheed Martin promował w latach 2005- 2006 samolot LMAASA AT-63 „Pampa”. Samolot był oferowany Polskim Siłom Powietrznym jako następca samolotów szkolno-treningowych PZL TS-11 ”Iskra”. Propozycja nie wzbudziła jednak zainteresowania.
Konstrukcja.
Dwumiejscowy górnopłat o konstrukcji metalowej.
Skrzydło całkowicie metalowe o obrysie trapezowym i wzniosie ujemnym 3°. Konstrukcja jednoczęściowa, półskorupowa, dźwigarowa, zaprojektowana zgodnie z zasadą fail safe. W kesonach międzydźwigarowych usytuowano dwa integralne zbiorniki paliwa. Na krawędzi spływu znajduje się dwusegmentowa klapa szczelinowa, zajmująca ok. 67% rozpiętości skrzydła oraz lotkał. Konstrukcja klapy i lotki- klasyczna, metalowa. Końcówka skrzydła wykonana z tworzyw kompozytowych. Pod skrzydłem znajdują się dwie belki do zawieszania uzbrojenia.
Kadłub o przekroju owalnym, konstrukcji półskorupowej, całkowicie metalowy. Silnik jest zamontowany pod tylną częścią kadłuba. Do tylnej, zwężającej się części kadłuba zamocowane jest usterzenie. Na wysokości kabiny instruktora, po obydwu stronach kadłuba, znajdują się eliptyczne wloty powietrza, wyposażone w oddzielacze warstwy przyściennej. Pod kadłubem znajduje się węzeł mocowania uzbrojenia podwieszanego. Na tylnej górnej powierzchni kadłuba zamocowane są 2 hydraulicznie wychylane hamulce aerodynamiczne. Niektóre elementy kadłuba wykonane są z kompozytów. Kabina zakryta, ciśnieniowa, klimatyzowana kabina wyposażona w wyrzucane fotele typu zero- zero Stencel SIIIS-3IA63.
Usterzenie typu klasycznego, całkowicie metalowe, składa się z usterzenia pionowego i poziomego. Statecznik pionowy trójdźwigarowy, całkowicie metalowy, w górnej części ma zamontowaną małą antenę VOR/ILS i antenę radiową. Ster kierunku konwencjonalnej konstrukcji. Usterzenie poziome płytowe, dwudźwigarowe, konstrukcji półskorupowej, o obrysie trapezowym, całkowicie metalowe, ma ujemny wznios.
Podwozie trójpodporowe, z kołem przednim, chowane w locie.
Uzbrojenie:
- IA-63A- zawieszane na 5 węzłach (4 pod skrzydłami i 1 pod kadłubem). Max masa uzbrojenia- 1160 kg (2 x 400 kg na wewnętrznych węzłach, 2 x 250 kg na zewnętrznych węzłach i 1 x 250 kg pod kadłubem. Pod kadłubem zawiesza się działko DEFA kal. 30 mm. Pod skrzydłami mogą być zawieszane różnego rodzaju bomby, np. 6 bomb Mk.81 o masie 113 kg i dwie bomby Mk.82 o masie 227 kg lub 2 zasobniki z karabinami maszynowymi kal. 7,62 mm po 2 w każdym i 2 zasobniki Alkan z kilkudziesięcioma granatami kal. 74 mm, albo też specjalne zasobniki zawierające niekierowane pociski rakietowe kal. 68 mm, bomby ćwiczebne o masie 1,8 i 2,27 kg.
Wyposażenie:
- IA-63- zestaw przyrządów pilotażowo- nawigacyjnych i kontroli pracy zespołu napędowego podwójny. Awionika składa się m. in. z dwóch radiostacji, systemu VOR (odbiornik stacji znakującej), ILS (lądowanie według przyrządów), DME (dalmierz radiowy) i pokładowego radionamiernika automatycznego. Dodatkowo może być zamontowana trzyosiowa platforma żyroskopowa. Stabilizowany żyroskopowy celownik RGS-2 zamontowany w przedniej kabiniejako standardowe wyposażenie, a w drugiej kabinie-na specjalne zamówienie. Wyniki użycia broni pokładowej rejestruje fotokarabin.
Instalacje: hydrauliczna, elektryczna, tlenowa, klimatyzacyjna.
Silnik- dwuprzepływowy
- IA-63A w pierwszych 18 egz.- Garrett TFE731-2-2N o ciągu startowym 1557 daN,
- IA-63A od dziewiętnastego egz.- Garrett TFE 731-3G o ciągu startowym 2000 daN.
Dane techniczne IA-63 (wg [2]):
Rozpiętość- 9,86 m, długość- 10,9 m, wysokość- 4,29 m, powierzchnia nośna- 15,62 m2.
Masa własna- 2821 kg, masa startowa- 3700- 3800 kg, masa startowa max- 5000 kg.
Prędkość max- 819 km/h, prędkość przelotowa- 747 km/h, wznoszenie- 1813 m/min., czas wznoszenia na 11 000 m- 10’ 54”, pułap- 12 900 m, zasięg max- 1500 km, promień działania- 360- 440 km.
Galeria
Źródło:
[1] Reklama. Nowa Technika Wojskowa 3/2006.[2] Grzegorzewski J. „IA-63 Pampa”. Skrzydlata Polska nr 11/1990.
[3] „Pampa 2000”. vought heritage.
[4] „FMA, Lockheed AT-63 Pampa”. Уголок неба - Большая авиационная энциклопедия.
[5] FMA IA-63 Pampa”. Уголок неба - Большая авиационная энциклопедия.
[6] Szostak M. „LIFT – im gorzej tym lepiej. Prawie”. Lotnicza Polska -.