Letov Š-328, 1933
(Šmolik Š-328)
Na początku lat 1930-tych w sferach lotniczych panowało przekonanie, że najbardziej wszechstronnym i użytecznym samolotem w kategorii maszyn dwumiejscowych jest tzw. samolot uniwersalny. Miał on spełniać wiele zadań na polu walki: był samolotem zwiadowczym dalekiego i bliskiego rozpoznania, łącznikowym, lekkim bombowcem itp. Odpowiednikiem takiego samolotu w Polsce był Potez XXV. Zgodnie z tymi założeniami w firmie Letov opracowano prototyp dwumiejscowego dwupłata Letov Š-328. Zaprojektowany został przez inż. Aloisa Šmolika, od jego nazwiska pochodziło oznaczenie Š. Konstrukcja samolotu wywodzi się od zbudowanych na przełomie lat 1920 / 1930 samolotów Letov Š-28, Š-128 i Š-228. Samoloty Letov Š-228, zostały przyjęte na uzbrojenie lotnictwa wojskowego w Finlandii i krajach nadbałtyckich.
W 1933 r. na zamówienie Finlandii opracowany został samolot Š-328F napędzany silnikiem Bristol "Pegasus" IIM2 mocy 390- 426 kW (530-580 KM). Finlandia zrezygnowała jednak z jego zakupu, toteż zdecydowano się na jego przebudowę, tak by spełniał wymagania armii czechosłowackiej. Tak powstała wersja Š-328M z silnikiem gwiazdowym Avia Vr 38. Prototyp samolotu Š-328 wykonał pierwszy lot 19.07.1933 r. Prace nad rozwojem samolotu były kontynuowane. W 1933 r. powstał nocny myśliwiec oznaczony Š-328N z silnikiem Bristol "Pegasus" IIM2, uzbrojony w 4 stałe kaemy pilota i 2 ruchome kaemy obserwatora. Zbudowano go w serii 16 egz. W 1934 r. powstał prototyp oznaczony Š-328.1. Przeszedł on próby fabryczne i w 1935 r. skierowano go do produkcji seryjnej. W tym samym roku zbudowano pierwszą serię 81 samolotów. W 1935 r. powstała również wersja pływakowa oznaczona Š-328V. Zbudowano 3 samoloty przystosowane do holowania celów powietrznych.
Lotnictwo czechosłowackie zamówiło 455 egz. tych samolotów, lecz do wybuchu wojny w zakładach Letov zdołano wyprodukować jedynie 412 egz. w 7 seriach. Produkcję przerwano po zajęciu Czechosłowacji przez Niemcy w 1939 r. Dalsze prace nad nim doprowadziły do powstania samolotów Š-428 i Š-528 z silnikiem Gnôme-Rhône 14 Ksd o mocy 588 kW (800 KM). Tej ostatniej wersji zbudowano zaledwie 6 egz.
Samolot Letov Š-328 był najliczniej używanym samolotem w lotnictwie czechosłowackim. Po zajęciu Czechosłowacji przez Niemcy, lotnictwo niemieckie przejęło wszystkie samoloty. 73 samoloty przekazano lotnictwu Słowacji, 62 samoloty lotnictwu Bułgarii. Samoloty słowackie były używane bojowo w czasie II wojny światowej: przeciwko Polsce we wrześniu 1939 r. oraz (od 1941 r.) na froncie wschodnim. Kilka samolotów użyto w 1944 r. podczas słowackiego powstania narodowego w walkach przeciw wojskom niemieckim. Š-328 wykonywały zadania rozpoznawcze i bombowe na potrzeby powstańczych jednostek. Jeden bombowiec został zestrzelony, strzelec jednego z nich strącił niemiecki samolot rozpoznawczy Focke-Wulf Fw-189A.
Bułgarskie Š-328 używane były do zadań przeciwpartyzanckich. W Luftwaffe samoloty Letov Š-328 były używane jedynie jako samoloty treningowe.
W Polsce.
Wg [1]- gdy 15.03.1939 r. wojska hitlerowskie wkroczyły do Czechosłowacji wielu lotników postanowiło walczyć dalej z okupantem. Uchodzili Słowacy i Czesi na Węgry, ku Rumunii oraz do Polski. Tylko niewielu z nich mogło uciec na własnych samolotach, część z nich przyleciała do do Dęblina na samolotach Letov Š-328 i Aero A-100. We wrześniu 1939 r. w Dęblinie przebywało ponad dziewięćdziesięciu czechosłowackich lotników. W pierwszej połowie września, wyniku ewakuacji ”Szkoły Orląt”, część z nich na RWD-8 i Letov Š-328 przeleciała do Puław i potem dalej na wschód. Ostatni Czechosłowacy opuścili Dęblin 13.09.1939 r., na samolotach Aero A-100 i Letov Š-328.
Wg [2]- W dniu 7.VI.1939 r. ośmiu lotników z 64 Eskadry 3 Pułku Lotniczego wystartowało z lotniska Pieszczany, w tym: załoga- kpr. pil. Józef Hrala i plut. mech. Ludevit lvanic- wylądowała na samolocie Aero A-100 na lotnisku 2 Pułku Lotniczego w Krakowie. Pozostałe 3 załogi: kpr. pil. Imrich Gablech i plut. mech. Frantisek Knotek, kpr. pil. Józef Kana i kpr. mech. Józef Rehak oraz kpr. pil. Józef Lazar i st. szer. Karol Valach- wylądowały na samolotach Letov Š-328 w Dęblinie. Wszystkich ośmiu lotników wcielono z dniem 1.08.1939 r. do polskiego lotnictwa. Wspólnie z polskimi podchorążymi lotnictwa w Dęblinie odbywali oni przeszkolenie na polskich samolotach.
Po rozpoczęciu działań wojennych 1.09.1939 r. 3 samoloty Letov Š-328 i oraz jeden samolot Aero A-100 znajdowały się w Dęblinie. 11.09.1939 oddział czeskich i słowackich lotników wraz z polskimi mechanikami został wysłany do Dęblina z jednego z lotnisk polowych z zamiarem ewakuowania tych samolotów. Miały one być przygotowane do odlotu. Gdy 12 września ekipa dotarła do Dęblina (pieszo) okazało się, że słowackie samoloty jednak nie są gotowe do odlotu i lotnicy byli zmuszeni znaleźć wśród wielu znajdujących się w Dęblinie wielu samolotów jakieś sprawne maszyny polskiej konstrukcji. Rankiem 13 września 1939, tuż przed wkroczeniem czołówek oddziałów niemieckich do Dęblina, lotnicy ci odlecieli z tamtejszego lotniska, zabierając ze sobą także tych, którzy nie znaleźli dla siebie sprawnych do lotu samolotów. W ten sposób słowackie samoloty pozostały w Dęblinie i dostały się w ręce niemieckie.
Konstrukcja.
Dwumiejscowy dwupłat o konstrukcji metalowej.
Skrzydła dwudźwigarowe o konstrukcji duralowej. Krawędź natarcia pokryta blachą duralową, reszta płótnem. Lotki na obu płatach (górnym i dolnym).
Kadłub- konstrukcja metalowa, spawana z rur chromowo-molibdenowych. W części przedniej pokryty blachą duralową, reszta płótnem. Kabiny odkryte.
Usterzenie duralowe, pokryte płótnem. Stateczniki podparte zastrzałami.
Podwozie klasyczne stałe.
Uzbrojenie- 2 lub 4 stałe karabiny maszynowe pilota Zbrojovka wz. 30 kal. 7,92 mm umieszczone w krawędziach natarcia dolnego i górnego płata oraz 1-2 ruchome karabiny maszynowe obserwatora Zbrojovka wz. 30 kal. 7,92 mm. Udźwig bomb- 300-500 kg.
Wyposażenie- lotniczy aparat fotograficzny, radiostacja (samoloty ostatnich serii).
Silnik- gwiazdowy Walter "Pegasus IIM2" o mocy startowej 426 kW (580 KM) w seriach I-V lub Walter "Pegasus" IIIM2 o mocy startowej 478 kW (650 KM) w seriach VI i VII.
Dane techniczne Š-328 (wg [4]):
Rozpiętość- 13,71 m, długość- 10,36 m, wysokość- 3,4 m, powierzchnia nośna- 39,40 m2.
Masa własna- 1680 kg, masa startowa- 2640 kg.
Prędkość max- 280 km/h, czas wznoszenia na 5000 m- 17', pułap- 7200 m, zasięg- 1280 km.
Galeria
Źródło:
[1] Fuglewicz W. ”Kurs bojowy PRAHA”. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej. Warszawa 1982.[2] Pawlak J. ”Polskie eskadry w Wojnie Obronnej 1939”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1982.
[3] Bączkowski W. "Czechosłowacki samolot wielozadaniowy Letov Š-328". Modelarz nr 8/1973.
[4] Domański J. "Samolot wielozadaniowy Letov Š-328". Żołnierz Polski nr 4/1992.
[5] Olejko A. ”Nad Karpatami do Polski- nieznana ucieczka”. Aeroplan nr 2/2006.