Leja Wiktor
Wiktor Leja urodził się 27.04.1910 r. w Kuźnicy Skakawskiej koło Kępna, w województwie poznańskim. Ojciec- Franciszek był nauczycielem szkoły powszechnej i średniej, matka- Pelagia z domu Długaszewska.
Od najmłodszych lat interesował się lotnictwem. Uczęszczając do gimnazjum klasycznego w Ostrowie Wielkopolskim (1924-1929) należał do koła LOPP, zajmował się modelarstwem i popularyzował lotnictwo. W 1929 r. uzyskał maturę, po której odbył 9-miesięczną praktykę warsztatową. W 1930 r. rozpoczął studia na wydziale lotniczo-okrętowym Politechniki Gdańskiej. Brał tam czynny udział w ruchu polskiej młodzieży akademickiej domagając się w Wolnym Mieście Gdańsku prawa polskich studentów do uprawiania sportu lotniczego. Należał do grona współzałożycieli Akademickiego Aeroklubu Gdańskiego, pełniąc w jego władzach funkcję członka zarządu i komisji rewizyjnej. W toku studiów odbywał praktyki w fabrykach lotniczych i w PLL Lot. Znajdował również czas na szkolenie lotnicze i uprawianie sportu lotniczego. W pilotażu szybowcowym szkolił się w Fordonie (1934 r.) i w Bezmiechowej (1935 r.). W 1936 r. zdobył licencję pilota samolotowego. 29.06.1936 r.ukończył studia i otrzymał dyplom inżyniera lotniczego.
Po studiach odbył kurs rzeczoznawców lotniczych w kierownictwie Fabrykacji Lotniczej Ministerstwa Spraw Wojskowych, przechodząc po egzaminie do pracy w Okręgu I Kontroli Cywilnych Statków Powietrznych Warszawa-Okęcie przy PLL Lot i RWD. Następnie przeniósł się do Poznania, gdzie od lipca 1938 r. aż do wybuchu wojny 1939 r. pracował w tamtejszym oddziale KCSP.
W okresie okupacji hitlerowskiej był poszukiwany przez Gestapo za swą działalność społeczno-lotniczą w Gdańsku. Z chwilą wysiedlenia rodziców z Ostrowa Wielkopolskiego, przebywał w Krzepicach, gdzie w 1940 r. ożenił się z Adelą z domu Stróż. W 1941 r. pracował potem u rzecznika patentowego inż. F. Winnickiego w Warszawie jako tłumacz, następnie był kierownikiem warsztatu w spółdzielni rolniczo-handlowej w Wierzbniku i Jarosławiu. Tam też prowadził konspiracyjną działalność lotniczą, skupiając wokół siebie ludzi związanych z lotnictwem.
Po wyzwoleniu Jarosławia przez Armię Radziecką udał się do Lublina, 1.08.1944 r. zgłosił się w Referacie Lotnictwa Cywilnego resortu komunikacji Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. Został włączony do grup operacyjnych, których zadaniem było zabezpieczenie i rewindykacja mienia lotniczego oraz organizacja placówek polskiego lotnictwa cywilnego na wyzwalanych terenach. Brał udział w uruchamianiu placówek lotniczych w Warszawie, Łodzi, Poznaniu i Bydgoszczy, gdzie osiedlił się w marcu 1945 r. W Lotniczych Warsztatach Doświadczalnych w Łodzi współpracował przy budowie i odbiorze prototypu samolotu LWD ”Szpak 2”. Następnie zorganizował w Bydgoszczy centralę Kontroli Cywilnych Statków Powietrznych Ministerstwa Komunikacji oraz okręgu KCSP w kraju, które podjęły rejestrację szybowców i samolotów po odbudowie i naprawach. Równocześnie rozwijał szeroką działalność zawodową i społeczną współdziałając w reaktywowaniu szkół szybowcowych i aeroklubów. Znalazł się w gronie współzałożycieli masowej społecznej organizacji- Ligi Lotniczej, na czele której stanął we wrześniu 1946 r. jako pierwszy prezes Zarządu Głównego.
W listopadzie 1945 r. Departament Lotnictwa Cywilnego Ministerstwa Komunikacji rozpisał konkursu na projekt motoszybowca do szkolenia pilotów szybowcowych na samoloty, jak również do treningu i uprawiania sportu lotniczego na ekonomicznie tanim w eksploatacji sprzęcie. Na konkurs ten mgr inż. Wiktor Leja opracował projekt motoszybowca "Helo". Na ogólną liczbę 17 projektów nadesłanych do szczegółowego rozpatrzenia zakwalifikowano 11. Konkurs wygrał doc. mgr inż. Tadeusz Chyliński projektem motoszybowca ”Pegaz”. Drugą nagrodę uzyskali inżynierowie S. Lassota i M. Wasilewski za projekt motoszybowca "Ikar 1", trzecią nagrodę otrzymał motoszybowiec "Helo". Wiktor Leja poza udziałem w konkursie na motoszybowiec, zaprojektował wraz z inż. S. Pawlickim urządzenia do opylania oraz przystosowane do wbudowania między skrzydłami samolotu CSS-13.
Całe swe powojenne życie zawodowe poświęcił pracy rzeczoznawcy lotniczego. Na początku kwietnia 1949 r. przeniesiony został służbowo do Warszawy, gdzie objął stanowisko kierownika KCSP w Departamencie Lotnictwa Cywilnego Ministerstwa Komunikacji. Z dniem 1.01.1953 r. objął stanowisko Naczelnego Inżyniera- Dyrektora Technicznego PLL Lot. W lipcu 1959 r. wrócił ponownie do Departamentu Lotnictwa Cywilnego MK, obejmując stanowisko naczelnika wydziału technicznego. W marcu 1970 r. przeszedł do pracy w Okręgu II KCSP na lotnisku Warszawa-Gocław, pracując jako rzeczoznawca lotniczy aż do przejścia na emeryturę w 1978 r.
Wiktora Leja angażował się w działalność społeczną. Starał się być wszędzie tam, gdzie działo się coś ważnego w lotnictwie polskim. Brał udział w spotkaniach, zebraniach, imprezach i zawodach, zasiadał we władzach organizacji lotniczych. Z wyboru pełnił następujące funkcje społeczne: Prezesa Zarządu Głównego Ligi Lotniczej (1946-1950), Przewodniczącego Komisji Rewizyjnej Ligi Lotniczej (1950-1953), Członka Prezydium Zarządu Głównego Ligi Przyjaciół Żołnierza (1956-1957), Skarbnika (1959-1969) i Członka (1969-1978) Zarządu Głównego Aeroklubu PRL, Przewodniczącego Naczelnego Sądu Honorowego Aeroklubu PRL (1978-1981). Przez dwie kadencje (1952-1958) był radnym Dzielnicowej Rady Narodowej Warszawa-Ochota. Ponad 15 lat był stałym członkiem Państwowej Lotniczej Komisji Egzaminacyjnej przy Ministerstwie Komunikacji. Działał w Stowarzyszeniu Inżynierów i Techników Komunikacji oraz w Klubie Seniorów Lotnictwa, brał udział w pracach zespołu do spraw historii lotnictwa warszawskiego KSL. Był członkiem założycielem Aeroklubu Ostrowskiego oraz jego członkiem honorowym, jak również członkiem honorowym Aeroklubu Kujawskiego.
Wiktor Leja posiadał jeszcze jedną pasję- dokumentalisty, kolekcjonera piśmiennictwa lotniczego. W swym prywatnym mieszkaniu w Warszawie zgromadził dużą bibliotekę lotniczą, posiadał zbiory zdjęć i wycinków prasowych. Wszystko to prowadził pedantycznie, według wszelkich reguł bibliotekoznawstwa. Włożył w to wszystko mnóstwo pieniędzy, poświęcił wiele własnego czasu i benedyktyńskiej wprost cierpliwości w systematyczne zbieranie, katalogowanie i' opisywanie zbiorów. Z jego bogatych zbiorów korzystali naukowcy, dziennikarze, filmowcy, historycy i bardzo wielu lotników. Swój księgozbiór i archiwum lotnicze przekazał Oddziałowi Muzeum Lotnictwa i Astronautyki w Warszawie, które jako wydzielone zbiory archiwalne rozporządzeniem Ministra Komunikacji z listopada 1981 r., nazwane zostały jego imieniem.
Publikował artykuły fachowe w prasie lotniczej, wydał książkę pt. Samolot-bohater (1959 r.).
Za zasługi w pracy zawodowej i działalności społecznej odznaczony został Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, dwukrotnie Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem X-lecia PRL, Srebrnym i Brązowym Medalami Za Zasługi dla Obronności Kraju, Medalem Komisji Edukacji Narodowej, Medalem Pamiątkowym 50 lat Polskiego Lotnictwa Sportowego 1919-1969, Odznaką Zasłużonego Działacza Lotnictwa Sportowego, plakietką i odznaką Za Zasługi dla Aeroklubu PRL. Międzynarodowa Federacja Lotnicza (FAI) wyróżniła go w 1960 r. Dyplomem im. Paula Tissandiera. Był laureatem honorowego wyróżnienia redakcji Skrzydlatej Polski pn. Błękitne Skrzydła. Posiadał wiele odznak pamiątkowych aeroklubów regionalnych.
Zmarł 5.03.1981 r. w Nałęczowie, w wieku 70 lat.
Konstrukcje:
Leja "Helo", 1945, projekt motoszybowca.
Galeria
Źródło:
[1] Praca zbiorowa ”Konstrukcje lotnicze Polski Ludowej”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1965.[2] Kowalski T. J., Malinowski T. ”Mała encyklopedia lotników polskich”. Tomik 1. Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. Warszawa 1983.