Lepszy Edward Ignacy Jan
Edward Ignacy Jan Lepszy urodził się w 4.05.1855 r. w , syn Jana podówczas urzędnika dominialnego w Oświęcimiu, niebawem aktuariusza w Krościenku nad Dunajcem, później komisarza starostwa w Brzesku, i Anieli Skirlińskiej. W metryce zapisano nazwisko Lepschy.
Do szkoły realnej uczęszczał w Wadowicach i w Krakowie, a w roku szkolnym. 1873/1874 rozpoczął studia w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych, w której w latach 1881/1882- 1885/1886 studiował na oddziale kompozycyjnym. W czasie studiów otrzymał 20.07.1876 r. drugą nagrodę w kwocie 20 złr. za wykreślenie perspektywiczne, a 31.07.1877 r. pierwszą nagrodę w kwocie 30 złr. od Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych (TPSP), również za wykreślenie perspektywiczne. Korzystał ze stypendium im. Jana Matejki, przyznanego mu przez lwowskie TPSP w 1881 r., a 19.03.1885 r. otrzymał stypendium rządowe w kwocie 315 złr. rocznie.
Pod kierownictwem Matejki wykonał dwa wielkie obrazy: Grosz wdowi (zwany też W kościele Mariackim w w. XVII) i Alarm, o tematyce z dziejów Krakowa, które w latach 1884 i 1885 wystawił w TPSP. Tamże w 1886 r. wystawił Portret damy i Głód w Galicji w 1846 r., a następnie, w latach 1887- 1893, dwa portrety męskie i jeden kobiecy. Po ukończeniu majsterszuli Matejki uczestniczył w wykonywaniu jego polichromii w kościele Mariackim w Krakowie. W 1890 r. wyjechał nad Bałtyk i malował widoki morskie w Libawie i Rydze, a na Litwie i Białorusi portrety, m. in. rodziny Czapskich w Nowosiółkach, Tyszkiewicza w Łohojsku, bankiera Rabinowicza z Bobrujska, oraz liczne studia. W 1893 r. wrócił na krótki czas do Krakowa, po czym przeniósł się do Lwowa, powołany przez prof. Juliana Oktawiana Zacharyewicza do wykonania obrazów w kościele Matki Boskiej Śnieżnej.
We Lwowie zaprojektował kilka witrażów do kościołów, a w wyniku konkursu na witraż do katedry otrzymał pierwszą nagrodę. Od 1894 r. był na Politechnice Lwowskiej asystentem przy katedrze rysunków odręcznych i modelowania prof. Leonarda Marconiego, a po jego śmierci w 1899 r. przejściowo jego zastępcą. Następnie otworzył we Lwowie prywatną szkołę malarską dla kobiet, którą prowadził przez kilka lat, i uczył rysunków w klasztornej szkole ss. sercanek. Do 1905 r. namalował nadto obrazy: Wiejska szkółka, Zaloty, Nad Morskim Okiem, W potrzebie, Połów ryb na Litwie i ok. 50 portretów, m. in. wiceprezesa Koła Polskiego w Wiedniu Zborowskiego, barona Bauma, prezesów galicyjskich rad powiatowych Homolacsa, Milewskiego, Skirlińskiego, Komarnickiego, dyrektora Makarewicza ze Lwowa, Adamowej Czapskiej, Wężykowej oraz swej matki, a także wielką ilość studiów i krajobrazów.
Pozostawił wspomnienia z okresu studiów w Krakowie. Stały się one podstawą do napisania przez jego brata Leonarda książeczki Wspomnienia artysty (Kraków, 1895 r.). W 1905 r. wydał Wzory rysunków wolnoręcznych. Wystawiał swoje obrazy także w Warszawie w Towarzytwie Zachęty Sztuk Pięknych (lata 1886, 1892, 1905) i w Salonie Krywulta (lata 1884, 1886- 1887, 1889- 1892). W 1910 r. powrócił do Krakowa i objął posadę sekretarza krakowskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych.
Żywo interesowały go problemy wynalazczości z zakresu mechaniki. Na Wystawie Jubileuszowej Towarzystwa Politechnicznego we Lwowie w 1902 r. otrzymał za swe prace brązowy medal, a prezentował model aparatu sygnałowego do stosowania na parowozach (członkom lwowskiego Towarzystwa Politechnicznego przedstawiany już 21.10.1899 r.), model kleszczy chirurgicznych dedykowanych lekarzom przy wiązaniu żył oraz kołota- koła zwiększającego się.
Lotnictwem zainteresował się w latach 1890- tych. O jego pierwszych pracach lotniczych pisał w 1895 r. Roman Gostkowski, omawiając na łamach Czasopisma Technicznego opracowany przezeń przyrząd do latania. Prasa polonijna z entuzjazmem donosiła w 1909 r., że Edward Lepszy zgłosić miał w Austrii do opatentowania urządzenie, które podwajać miało prędkość lotu samolotu i ułatwiać jego sterowanie. Informacja ta nie do końca korespondowała z rzeczywistością. Nieprawdziwa była w warstwie mówiącej o opatentowaniu wynalazku Lepszego, przesadzała mówiąc o jego zaletach, nie wskazywała istoty rozwiązania, odnotowywała co najwyżej prowadzenie przez Edwarda Lepszego bliżej nieokreślonych prac lotniczych, których przedmiotem miał być samolot i to tylko odpowiadało prawdzie.
Na I Wystawie Awiatycznej we Lwowie w 1910 r. zaprezentował model samolotu. Na II Wystawie Awiatycznej w 1913 r. przedstawił inny model, tym razem samolotu dwupłatowego. Zaopatrzony był w przyrząd do automatycznego sterowania. Oparty był na zasadzie działania wahadła. Wahadło połączył ze sterem kierunku i miało ono, ustawiając się zawsze pionowo, korygować kierunek lotu modelu. W praktyce nigdy tak się nie dzieje, ale konstruktorzy długo wierzyli w skuteczność tego systemu.
Edward Lepszy zmarł 10.04.1932 r. w Krakowie.
Źródło:
[1] Januszewski S. "Pionierzy. Polscy pionierzy lotnictwa 1647- 1918. Tom 1". Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2017.[2] Bochnak Adam "Lepszy Edward Ignacy Jan" [w:] "Polski słownik biograficzny". Tom XVII. Wrocław- Warszawa- Kraków- Gdańsk, 1972.