Bukaty Antoni

Antoni Bukaty literat, filozof, matema­tyk, astronom i wynalazca, znał 10 języków.

Urodził się w 1808 r. w Augustowskiem (w części litew­skiej). Pochodził ze szlachty inflanckiej herbu Pomian, osiadłej na Litwie. Nauki pobierał w szkołach w Sejnach, gdzie przyjaźnił się z Leonardem Niedźwiedzkim, późniejszym biografem i wydawcą pism Bukatego. Bardzo wcześnie wykazał się szczególnymi uzdolnieniami, m in. znakomitą pamięcią (zaowocowało to w przyszłości biegłą znajomością wielu języków obcych). Ówczesny rektor tych szkół ks. Paweł Chrzanowski ciągle miał Bukatego na oku, uważał jako ozdobę szkoły i kiedy po­tem jego samego na rektora szkól łomżyńskich przeznaczono, zabrał go ze sobą do Łomży.

Po ukończeniu szkoły średniej w Łomży podjął studia na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu War­szawskiego. W tym okresie zaprzyjaźnił się z Zygmuntem Krasińskim. który poparł jego za­miar wstąpienia do wojska (nie zrealizował tego ze względu na zły stan zdro­wia). Gdy w 1830 r. wybuchło powstanie listopadowe, stanął w szeregach walczących i wstąpił do artylerii. Zasłużył się szczególnie w bitwie pod Olszynką Grochowską, gdzie stracił oko. Wy­różnił się również w obronie Warszawy.

Po upadku powstania listopadowego emigrował do Francji, podjął studia w paryskiej École Nationale des Ponts et Chaussées, które ukończył jako inżynier cywilny. Podejmując pracę w paryskim Service Municipal. W latach 1851- 1855 budował kolej żelazną w Kanadzie (do Kanady wyjechał w styczniu 1851 r.). Z początkiem lat 1860- tych przebywał we Włoszech, w 1865 r. odwiedził Anglię.

A. Bukaty na obczyźnie nigdy nie zapomniał o Polsce, choć nic uczestniczył w politycznych sporach emigracji, sympatyzował ze stronnictwem ks. Adama Czartoryskiego. Jeszcze w czasie studiów, w 1833 r. pod pseudoni­mem Tomasz Pomian wydał Sprawa polska, wywołana pod sąd miecza i polityki w 1830 r., w 1842 r. wydał Polska w Apostazji i w Apoteozie, dzieło historiograficzne utrzymane w duchu mesjanizmu, zbudowane na podstawie filozofii Hoene-Wrońskiego. Przed 1840 r. był już uczniem, wyznawcą i współpracownikiem Józefa Marii Hoene-Wrońskiego. Podjął zadanie popularyzacji tak idei filozoficznych jak i opracowa­nia idei technicznych mistrza, odnoszących się do lokomocji lądowej, wodnej i powietrznej, sadząc, że ich wdrożenie sprzyjałoby sprawie polskiej. W 1844 r. wydał pracę Hoene-Wroński i jego udział... mającą na celu popularyzację filozofii mistrza.

17.01.1842 r. złożył księciu Adamowi Czartoryskiemu me­moriał Wskazanie środka matematyczno- mechanicznego jako środka wojennego dla zbawienia kra­ju, w którym przedstawił ideę zastosowania pojazdu parowego uzbrojonego w działa na polu walki. Projekt ten był przeniesie­niem na grunt sztuki wojennej pomysłu szyn ru­chomych Józefa Marię Hoene- Wrońskiego, tj. szyn zespolonych nie z drogą lecz z wozem, patentowanych we Francji w latach 1835- 1836. Ten protoplasta współczesnego czołgu na księciu Czartoryskim nie wywarł wrażenia. Ponownie przedstawił je francuskiemu Ministerstwu Wojny a 9.01.1867 r. cesarzowi Napoleonowi III (w memo­riale O sztuce wojennej), równie bezskutecznie.

Później, w latach 1870 i 1872, pomysły budowy pociągów pancernych i wozów bojowych opartych na szynach ruchomych i kołach żywych Wrońskiego przedstawiał Prezydentowi Republiki Francuskiej- ciągle jednak nie znajdowały one uznania. Intereso­wał się także żeglugą wodną. Rozwijając konsekwent­nie idee Wrońskiego, zawarte w jego patentach dotyczących lokomocji, pracował nad napędem statku parowego zarażając tymi ideami swego brata Broni­sława (inżynier, budowniczy telegrafu i kolei żela­znych w Hiszpanii).

W 1862 r. podjął studia nad żeglugą powietrzną. Efektem był patentowany 18.12.1869 r. w Belgii (pa­tent nr 25.043, wydany 27.02.1869), wspólnie z przyjaciółką Panią Augustine Leroy, projekt aparatu latającego (Appareil volant)- balonu kierowanego, wyposażonego w śmi­gła i parę skrzydeł, wprawianych w ruch okresowo- zmienny. W okresie wojny francusko- pruskiej, sądząc, że projekt ten może mieć przełomowe dla niej znacze­nie, przesłał plan swego balonu i jego opis Minister­stwu Oświecenia Publicznego, przy którym funkcjo­nował Komitet powołany do oceny wynalazków mo­gących służyć obronie kraju. W miesiąc później, 13.10.1870 r., skarżył się w liście skierowa­nym do prasy paryskiej, że nie otrzymuje odpowiedzi, a jego interwencje spotykają się z milczeniem. Ofertę wykorzystania projektu złożył 21.10.1870 r. Dyrektorowi Generalnemu Poczt. Na prośbę tej in­stytucji uzupełnił swój memoriał planem balonu oraz Notą objaśniającą. Propozycja Bukatego trafiła do Komisji Aeronautycznej. Ta jednak nie mogła jej ocenić zwracając uwagę na brak jakichkolwiek obliczeń przemawiających za wartością techniczną pro­jektu. W końcu 1870 r. jego projekt trafił do Komisji Studiów Środków Obrony Ministerstwa Robót Publicznych. W obszernym me­moriale Bukaty wyjaśnił jego istotę dołączając zesta­wienie odnoszące do rozmiarów i ciężarów części składowych aerostatu. Jednak Komisja Ministerstwa odrzuciła praktyczną użyteczność jego pro­pozycji.

Gdy w 1849 r. powstała tzw. Instytucja Przygoto­wawcza Polska, późniejsza Wyższa Szkoła Polska, mającą za zadanie przygotowanie młodzieży na wy­chodźstwie do studiów wyższych, Bukaty został jej dyrektorem. W ostatnich latach życia zajmował się głównie matematyką w duchu Hoene-Wrońskiego, stale należąc go grona osób które podjęły zadanie uporządkowania i wydania ogromnej spuścizny mi­strza. Napisał wówczas dla Panteonu Bronisława Trentowskiego studium matematyki Hoene-Wrońskiego. Częściowo utrzymując się z lekcji matematyki zamieszkał w Domu św. Kazimierza w Paryżu, gdzie też zmarł 19.09.1876 r.

Konstrukcje:
Bukaty Appareil volant, 1870, projekt balonu kierowanego.

Źródło:

[1] Januszewski Stanisław "Pionierzy. Polscy pionierzy lotnictwa 1647- 1918. Tom 1". Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2017.
[2] Owadowska Renata "Antoni Bukaty (1808- 1876)- zapomniany emigrant". Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej Zeszyt 25. Wydawnictwo Biblioteka Kórnicka PAN. Kórnik 2001.

blog comments powered by Disqus