Żurakowski Janusz

Janusz Żurakowski w czasie prób kanadyjskiego myśliwca CF-100 "Canuck". (Źródło: Lotnictwo nr 3/2004).

Janusz Żurakowski urodził się 12.09.1914 r. w Ryżawce na Ukrainie. Pochodził z wielodzietnej rodziny: miał braci Adama i Bronisława oraz siostry Kazimierę i Jadwigę. Jego ojciec ukończył w Kijowie medycynę i pracował jako lekarz osiedla przy cukrowni. W 1921 r. Żurakowscy przyjechali do Polski. Ojciec podjął pracę w Garwolinie, a w 1927 r. przeniósł się z rodziną do Lublina. Wiosną 1934 r. Janusz uzyskał maturę w tamtejszym Gimnazjum im. Stanisława Staszica.

Starszy brat Bronisław Żurakowski zainteresował go lotnictwem. Zaczęło się od budowy modeli szybowców. Żurakowski uzyskał uprawnienia pilo­ta szybowcowego, następnie postanowił wstąpić do Szkoły Podchorążych Lotnictwa. Na to jed­nak nie godził się jego ojciec, który wykorzystał swoje wpływy, powodując skreślenie syna z listy kandydatów. Ten nic poddał się. Ponieważ jako absolwent gimnazjum miał prawo wyboru broni podczas służby wojskowej, poszedł do Szkoły Podchorążych Rezerwy Lotnictwa w Radomiu. Kurs unitarny odbył od 19.09. do 31.12.1934 r. przy 9 Pułku Piechoty Legionowej w Tomaszowie Lubelskim. Następnie, od 1.01. do 18.09.1935 r. uczył się w SPRL. Postanowił kontynuować naukę w SPL w Dęblinie. Wstąpił tam 15.10.1935 r., a Szkołę Orląt ukończył jako myśliwiec w X promocji w październiku 1937 r. Został miano­wany podporucznikiem, z przydziałem do 161 Eskadry Myśliwskiej w 6 Pułku Lotniczym we Lwowie. Służył w jednostce do 3.04.1939 r. gdy z uwagi na predyspozycje został przenie­siony do SPL. Szkolił w Ułężu podchorążych XII promocji.

We wrześniu 1939 r. ppor. Żurakowski latał w składzie Grupy Dęblińskiej. Wykonał pięć lotów bojowych na PZL P-7a. 9 września prze­leciał do Sokala, potem przedostał się do Kut, a 17 września przekroczył granicę rumuńską. Przez Bukareszt przybył do Balcic nad morzem Czarnym. 15 października wypłynął na pokła­dzie statku SiNicolaus do Bejrutu, skąd 30 października przypłynął do Marsylii we Francji. Po pobycie w Lyonie, w styczniu 1940 r. przybył do Anglii.

Otrzymał w RAF nr służbowy 76715. 21 lipca odszedł na przeszkolenie w 5 OTU w Aston Down. 3 sierpnia skierowano go 152 Squadronu RAF. Od 12.08.1940 r. był w składzie 234 Sqnu, a od 6 października- 609 Sqnu. Walczył w Bitwie o Anglię należąc do garstki Polaków, którzy latali w tym czasie na Supermarine "Spitfire" Mk.I. 15 sierpnia zespołowo zestrzelił Messerschmitt Bf-110. 24 sierpnia trafne pociski z działek zablokowały stery w jego maszynie i musiał wyskoczyć ze spadochronem. 5 i 6 września zestrzelił po jednym Messerschmitt Bf-109, a 29 września prawdopodobnie strącił zespołowo Bf-110. Został odznaczony Krzyżem Walecznych po raz pierwszy i drugi (23 grudnia). 21.03.1941 r. odszedł na stanowisko instruktora do 57 OTU w Hawarden, od 10 kwietnia służył w 55 OTU. 20 marca awansował na stopień porucznika. Od 31 lipca służył w 61 OTU w Heston, a od 12 września w 58 OTU w Grangemouth. 8.12.1941 r. powrócił do latania bojowego w składzie 315 Dywizjonu Dęblińskiego, stacjonującego w Northolt. Był w 315. przezywany przez kolegów Tato. Rzeczywiście przydomek ten pasował do niego- był wymagającym, ale i wyrozumiałym pilotem i kolegą. Latał spokojnie i rozważnie. Po przejściu Dywizjonu na odpoczynek do Woodvale, 11.04.1942 r. Żurakowski objął stanowisko dowódcy Eskadry B w Dyonie 306 Toruńskim. 5 czerw­ca przeszedł do Heston, obejmując dowództwo 316 Dywizjonu Warszawskiego. Dowodził 316 do 28.12.1942 r., po czym funkcję tę objął Marian Trzebiński, a Żurek, jak również zwano Żurakowskiego, został oficerem strzeleckim sektora Northolt. 4 marca otrzymał Krzyż Walecznych po raz trzeci. Od czasu do czasu latał bojowo: 17 maja 1943 r. uszko­dził Bf-109, ale o mało nie został omyłkowo zestrzelony przez pilota Dyonu 316. 4 lipca został zastępcą dowódcy Skrzydła (którym był wtedy W/Cdr Aleksander Gabszewicz). Uczestniczył w 46 lotach bojo­wych, prowadząc nad Francją i Belgią pilotów Dywizjonów Warszawskich 303 i 316. 30 października 1943 r. odszedł na odpoczynek do dowództwa 11 Grupy. Wykonał w Anglii 105 lotów operacyjnych i 103 bojowe. 31 grudnia otrzymał Srebrny Krzyż Virtuti Militari.

Wkrótce potem dowiedział się, że na kursie pilotów doświadczalnych w Empire Test Pilots School w Boscombe Down jest jedno miejsce dla Polaka. Jeszcze w czasie Bitwy o Anglię zetknął się w jednostce ze Zbigniewem Oleńskim, pol­skim przedwojennym pilotem doświadczalnym, który zainteresował go tą dziedziną pilotażu, dlatego teraz postarał się skorzystać z okazji i zdobyć miejsce w szkole. 13.03.1944 r. rozpoczął kilkumiesięczny kurs, który ukończył 23 listopada. Latał na wielu typach maszyn, doskonaląc swe umiejętności. Od 5.01.1945 r. pracował w Boscombe Down w Aircraft & Armament Experimental Establishment (jed­nostce badającej nowe maszyny i rozwiązania techniczne). Został przydzielony do Eskadry C, zajmującej się samolotami morskimi. Jako jeden z niewielu Polaków 29 listopada 1945 r. lądo­wał samolotem Supermarine "Seafire" na lot­niskowcu eskortowym HMS Ravager (wykonał na nim cztery lądowania i starty). Po wojnie latał też w Eskadrze A badającej myśliwce. Łącznie przez jego ręce przeszło ponad 30 typów maszyn produkcji brytyjskiej i amerykańskiej.

Po demobilizacji, od 21 czerwca 1947 r. Żurakowski pracował w firmie Gloster. W tym czasie ożenił się z Anną Danielską. Latał na odrzutowych samolotach Gloster G-41 "Meteor" i De Havilland DH-100 "Vampire", jako pilot doświadczalny i na pokazach. 4.04.1950 r. dokonał na "Vampire" rekordowego przełom Northolt- Kopenhaga- Northolt, osiąga­jąc średnią prędkość 871 km/h. W 1951 r. zademonstrował nową figurę akrobacji, obrót samolotu o 540 stopni, zwaną potem Zurabatic Carthweel, a po polsku Żurabadą.

Wkrótce potem, z powodu poróżnienia z firmą co do myśliwca Gloster "Javelin", Żurakowski wyemigro­wał z żoną, oraz synami Jurkiem i Markiem do Kanady. Przybył tam 21.04.1952 r., a już nazajutrz latał z lotniska Malton pod Toronto jako pilot doświadczalny firmy Avro Canada. Oblatywał Avro Canada CF-100 "Canuck". 29.08.1954 r. musiał się katapultować. Uratował życie, złamał jednak nogę i trafił do szpitala (jego nawigator zginął). Latał też na Avro Canada CF-105 "Arrow". Jako pierwszy Polak przekroczył samolotem prędkość dźwięku, oraz prędkość 2000 km na godzinę. Należał wraz z Władysławem Potockim (b. dowódcą Dyonu 315) do zespołu czterech pilotów oblatujących samoloty "Arrow". 25.03.1958 r. wykonał na nim pierwszy, 35- minutowy lot. Łącznie na CF-105 Żurakowski zrobił 22 loty, ostatni 14.09.1958 r. Samolot należał wtedy do najlepszych tego typu konstrukcji na świecie, za swój wkład w rozwój lotnictwa Żura (pod takim przydomkiem był znany wśród Anglosasów) otrzymał w tymże roku McKee Trophy.

Niestety rząd kanadyjski premiera Johna Diefenbakera zamknął 20.02.1959 r. program "Arrow", motywując to zbyt dużymi wydatkami i zmierzchem roli samolotu we współczesnej wojnie (kosztem rakiet). Na dodatek zniszczono zbudowane już maszyny i urządzenia. Janusz Żurakowski przestał latać (skończył 45 lat) i mimo propozycji pracy z Stanach Zjednoczonych, pozostał z rodziną w Kanadzie. Rozpoczął obejmującą 44 lata drugą część życia, z początku bardzo pionierskie­go. Jeszcze podczas lotów doświadczalnych zauważył około 200 km na północny wschód od Toronto rejon Barry’s Bay nad jeziorem Kamaniskeg. Tu postanowił się osiedlić, zbudo­wał pensjonat Kartuzy Lodge.

Swoją wiedzę z zakresu aero­dynamiki lotniczej na początku lat 1990- tych wykorzystał do opracowani założeń do projektu eksperymentalnej łodzi żaglowej, przeznaczonej do pobicia aktualnego rekordu świata prędkości wynoszącego 46,2 węzłów.

Nie zapomniano jego zasług, zwano go kanadyjskim Chuckiem Yeagerem. W 1973 r. wpisano go w poczet sław, a w 1997 r. muzeum lotnictwa w Winnipeg uhonorowało go wpisem w poczet pionierów kanadyjskiego lotnictwa. W 1996 r. wybito 20- dolarową srebrną monetę z podobizną Żurakowskiego, a w czte­ry lata potem budynek kanadyjskiego centrum lotów doświadczalnych otrzymał jego imię. Odwiedzał Polskę. Napisał wspomnienia, które ukazały się w 2002 r. pod tytułem Nie tylko o lataniu.

Przez ostanie dwa lata ciężko chorował. Zmarł 9.02.2004 r, pogrzeb odbył się w trzy dni potem.

Konstrukcje:
Żurakowski Eksperymentalna łódź żaglowa Model April 1995, 1995, projekt eksperymentalnej łodzi żaglowej, będącej skrzyżowaniem szybowca i żaglówki,

Źródło:

[1] Żurakowski J. "Szybowiec jako żaglówka". Przegląd Lotniczy Aviation Revue nr 5/1995.
[2] Kubala K. "Janusz Żurakowski (1914-2004)". Lotnictwo nr 3/2004.
blog comments powered by Disqus