North American P-51"Mustang" - zastosowanie, 1940

Samolot myśliwski, rozpoznawczy, szturmowy. USA.
Należące do USAAF samoloty myśliwskie North American P-51D-5-NA "Mustang" w locie. (Źródło: USAF).

Samoloty North American P-51 "Mustang" używane były podczas II wojny światowej na wszystkich teatrach działań wojennych. Na europejskim i śródziemnomorskim TDW stosowane były w roli myśliwców eskortujących, samolotów myśliwsko- bombowych. szturmo­wych, bombowców nurkujących i myśliwców rozpo­znawczych. Odegrały też wybitną rolą jako myśliwce przechwytujące broniące terytorium Anglii przed na­lotami latających bomb V-1. W kon­flikcie koreańskim w latach 1950- 1953, pomimo ma­sowego użycia myśliwców odrzutowych,  były nadal uży­wane jako samoloty bezpośredniego wsparcia wojsk. Samoloty "Mustang" zamknęły swoją karierę bojo­wą na kontynencie południowoamerykańskim używane w wojnach i konfliktach lokalnych lub w dzia­łaniach przeciwpartyzanckich.

- Wielka Brytania-  pierwsze myśliwce "Mustang" Mk.I dostarczono do ośrodka doświadczalnego RAF A&AEE w Boscombe Down jesienią 1941 r. Po przeprowadzeniu prób w locie okazało się, że jest najlep­szym myśliwcem produkcji amerykańskiej ze wszyst­kich typów dostarczonych na Wyspy. Okazało się jednak, że osiągi silnika Allison V-1710-39 gwał­townie pogarszają się powyżej pułapu 13 000 stóp (3965 m). Dlatego samoloty zostały skierowane do  dywizjonów lotnictwa taktycznego podległych do­wództwu RAF Army Co-operation Command (ACC), do­tychczas wyposażonych w samoloty Curtiss P-40 "Tomahawk" i Westland "Lysander". Pierwszym dywizjonem RAF przezbrojonym w samoloty "Mustang" był 26 Squadron. Samoloty otrzymał on w lutym 1942 r.. a pierwsze zadanie bojowe wykonano 5.05.1942 r. Pierwsze zwycięstwo powietrzne na myśliwcu "Mustang" odniósł 19.08.1942 r. F/O H. H. Hills z 414. Dywizjon RCAF, zestrzeliwując w walce po­wietrznej jeden myśliwiec Focke-Wulf Fw-190. Ostatecznie samoloty "Mustang" w wersjach Mk.I i Mk.IA otrzymało 14 dywizjonów lotnictwa współpracy ba­zujących na Wyspach Brytyjskich. Były to: 2., 4., 16., 26., 63., 169., 239., 241., 268. i 613. Dywizjon RAF, 309. Dywizjon Polskich Sił Powietrznych oraz 400., 414. i 430. Dywizjon RCAF (Royal Canadian Air Force). W szczytowym momencie 21 dywizjonów RAF używało tej wersji myśliwca. W latach następnych ich ilość spadała na skutek pojawienia się innych typów samolotów. W związku z planowaną inwazją na kon­tynent europejski powołano 29.11.1943 r. 2. Taktyczne Siły Powietrzne (2nd TAF- 2nd Tactical Air Force). W ich skład weszły wszystkie dywizjony wyposażone w samoloty "Mustang" podle­głe dotychczas ACC. W dniu lądowania w Normandii 6.06.1944 r. na­dal dwa dywizjony miały na wyposażeniu samoloty "Mustang" Mk. IA. a trzy- "Mustang" Mk.I. Wersje te pod ko­niec 1943 r. uzupełniono 50 myśliwcami P-51A oznaczonymi w RAF jako "Mustang" Mk.II. Dywizjon 268. używał operacyjnie myśliwców "Mustang" Mk.II aż do ma­ja 1945 r. Samoloty "Mustang" z silnikami Allison wykony­wały w składzie 2nd TAF głównie regularne uderzenia na cele naziemne w ramach operacji o kryptonimach Ranger, Rhubarb i Popular, prze­prowadzane na niskich pułapach i w małych formacjach, często pojedynczą parą myśliwców.

Pomi­mo braku zainteresowania Brytyjczyków samolotami A-36A "Apache", maszyny te wykorzystywała 1437. Eskadra Rozpoznania Strategicznego RAF, stacjonująca naj­pierw w Tunezji, a następnie na Malcie. W okresie od czerwca do października 1943 r. wypożyczono od Amerykanów 6 samolotów. Pozbawiono je kadłubowych karabinów maszynowych, a w kad­łubach zamontowano wyposażenie fotograficzne.

RAF otrzymał pierwsze samoloty P-51B/C "Mustang"("Mustang" Mk.III) w końcu 1943 r. W ramach Lend- Lease dostarczono 308 egz. P-51B i 636 egz. P-51C. W lutym 1944 r. jako pierwszy przezbrojono 65. Dywizjon. W samoloty "Mustang" Mk.III uzbrojono następujące dywizjony: 19., 26., 64., 112., 118., 122., 126., 129., 154., 165., 213., 234 i 611 RAF oraz 303., 306., 309., 315. i 316 Polskich Sil Powietrznych, a także 441 I 442. RCAF. Podobnie jak w przypadku dywizjonów amerykańskich do końca wojny wymieniano je sukcesywnie na wersję P-51D, tj. "Mustang" Mk.IV. Brytyjskie samoloty coraz częściej wykonywały zadania osłony własnych bombowców w związku z podjęciem przez RAF dziennych nalotów bom­bowych na cele na terytorium III Rzeszy. Dywizjony walczące w składzie 2. TAF nadal wykonywały głównie zadania Rhubarb i Ranger -wsparcia włas­nych wojsk. Po inwazji niektóre dywizjony 2. TAF przebazowano na lotniska polowe we Francji. Po rozpoczęciu ostrzału Wysp Brytyjskich pocis­kami V-1, dywizjony "Mustangów" włączono w skład lotnictwa myśliwskiego obrony Wielkiej Brytanii (Air Defence of Great Britain- ADGB).

We Włoszech walczyła brytyjska 1. Taktyczna Armia Lotnicza (1. TAF) W jej składzie były następujące dywizjony wyposażone w myśliwce "Mustang" Mk.III: 213., 249. i 260. RAF; 3. RAAF oraz 5. Południowoafrykańskich Sił Powietrznych (SAAF). Jako pierwszy otrzymał je 260. Dywizjon (marzec 1944 r.). Brały one udział w działaniach bojowych we Włoszech i na Bałkanach. Do zakończenia działań wojennych jednostki te otrzymały nieliczne egzemplarze sa­molotów w wersji "Mustang" Mk.IV. Myśliwców "Mustang" Mk.III używał również 541. Dywizjon Obrony Wybrzeża podległy Coastal Command. Samoloty tego dywizjonu wykonywały operacje rozpoznania strategicznego na potrzeby dowództwa lotnictwa obrony wybrzeża.

W okresie od sierpnia 1946 r. do stycznia roku następ­nego Wielka Brytania zwróciła USAAF otrzymane w ramach Lend- Lease "Mustangi", zatrzymując kilka­dziesiąt sztuk wersji Mk. IV i Mk. IVA do maja 1947 r.

- USA- samoloty myśliwsko- rozpoznawcze F-6A rozpo­częty działalność operacyjną jako pierwsze z amery­kańskich samolotów "Mustang". Zostały one przydzielone do 111. Dywizjonu Rozpoznania Fotograficznego (PRS- Photo Reconnaissance Squadron) i 154. Dywizjo­nu Obserwacyjnego (OS- Observation Squadron) odpowiednio w maju i kwietniu 1943 r., na­leżących do 68. Grupy Obserwacyjnej (OG- Obser­vation Group) wchodzącej w skład 12. Armii Lotniczej (12th AF- Twelfth Air Force) stacjonującej na zdo­bycznych terytoriach Francuskiej Afryki Północnej. Pierwsze zadanie operacyjne- rozpoznanie bo­jowe- zostało wykonane  9.04.1943 r. Samoloty F-6A  używane były na terenie Afryki Północ­nej w roli klasycznych myśliwców taktycznych. Ich główne zadania to patrolowanie akwenów Morza Śródziemnego oraz atakowanie środków transportu, zgrupowań czołgów i artylerii nieprzyjaciela. W cza­sie kampanii w Tunezji używane były one również do bezpośredniego wsparcia własnych oddziałów. W końcu 1943 r. w dywizjonach 68. Grupy wymieniono samoloty F-6A na inne typy.

W paź­dzierniku 1942 r. samoloty szturmowe A-36A otrzymały 27th Bombard­ment Group (Light)- 27. Grupa Lekkich Bombow­ców oraz 86th Bombardment Group (Dive)- 86. Grupa Bombowców Nurkujących wchodzących w skład 12. Armii Lotniczej (12th AF- Twelfth Air Force) w Algierii. Do działań bojowych samoloty A-36A weszły 6.06.1943 r. biorąc udział w atakach lotniczych na włoskie wysepki Pantelleria i Lampedusa. W  drugiej połowie czerwca atakowano cele na Sycylii, w ramach operacji Husky- lądowania aliantów na tej wyspie. Bombardowania przeprowadzano zarówno w ramach bezpośredniego wsparcia włas­nych wojsk, jak i izolacji pola walki (bombardowa­nie szlaków kolejowych, skrzyżowań drogowych, mostów, wiaduktów itp.). Prowadzono także rozpoznanie fotograficzne. W sierpniu 1943 roku obie grupy przemianowano na FBG- Fighter Bomber Group, czyli grupy myśliwsko- bombowe. A-36A pozbawiony uzbrojenia bombowego był niezłej klasy myśliwcem niskiego pułapu, a jednocześnie miał zasięg większy niż inne myśliwce fronto­we. Zadecydowało to o wykorzystaniu dywizjonów A 36A w roli myśliwców eskortujących. W dniach 22 i 23.08.1943 r. samoloty A-36A eskortowały wypra­wy bombowe dwusilnikowych bombowców North American B-25 "Mitchell". Bombowce atakowały cele naziemne w okoli­cach Salerno. Samoloty A-36A wychodziły również zwycięsko ze starć powietrznych, Lt. Michael J. Russo z 27th FBG zestrzelił 5 samolotów nieprzyjaciela, uzyskując tytuł asa. Samoloty A-36A znalazły się również na wyposażeniu 311 th Bombardment Group (Dive). Grupę przemianowano na 31 th Fighter Bomber Group i na 311 th FG (Fighter Group - 311. Grupę Myśliwską). Działała ona na Dalekim Wschodzie. By­ła wyposażona jednocześnie w myśliwce P-51A "Mus­tang". Kariera samolotów A-36A zakończyła się osta­tecznie w czerwcu 1944 r., kiedy to wycofano je z jednostek bojowych. Ostatecznie trzy grupy myśliwsko- bombowe wyposażone w A-36A wykonały na tych samolotach 23 373 zadania bojowe i zrzuciły 8014 ton bomb. Zestrzelono łącznie 84 samoloty przeciwnika, a 17 zniszczono na ziemi. Straty własne wyniosły 177 maszyn utraconych w większości od ognia plot. nieprzyjaciela.

Wersję P-51A "Mustang" dostarczono głównie do jednostek wchodzących w skład 10 th Air Force, która działała na Dalekowschodnim TDW (Chiny- Birma- Indie). 311 th FBG rozpoczęła karierę bojową nad Indiami we wrześniu 1943 r. Pierwsze zadanie bojowe wykonano 16.10.1943 r. W listopadzie 1943 r. P-51A z 23 rd FG rozpoczęły działalność ope­racyjną na terenie Chin. Kolejną jednostką wyposażoną w P-51A i A-36A była samodzielna grupa 1st Air Commando Force, która została przezna­czona była do specjalnych operacji na froncie bir­mańskim. Działania bojowe rozpoczęła ona w marcu 1944 r. Myśliwce "Mustang" wykonywały szereg  zadań bojowych: bezpo­średnie wsparcie własnych wojsk, eskorta wypraw własnych bombowców, loty na wymiata­nie. Zapewniano też osłonę myśliwską mostu powietrznego nad Himalajami, jak również wykonywano klasyczne zadania rozpoz­nania na korzyść sił lądowych.

Samoloty F-6B, rozpoznawcze wersje P-51A, wprowadzono do linii w końcu 1943 r. Otrzymały je 107th TRS (107. Dywiz­jon Rozpoznania Taktycznego) ze składu 67th TRG (67. Grupy Rozpoznania Taktycznego) oraz 101 th Photographic Group (Rcconnaissance), w której skład wchodziły dywizjony wyposażone w samoloty F-6. Jednostki te operowały w składzie 9th AF USAAF  (9. Armii Powietrznej) w Wielkiej Brytanii. Obie grupy prowadziły bardzo in­tensywne loty w ramach przygotowań do inwazji. Samoloty F-6 podczas zadań bajowych przenosi­ły pełne uzbrojenie strzeleckie, mogły więc wdawać się w walkę manewrową z myśliwcami niemieckimi czy włoskimi.

Samoloty P-51B/C "Mustang" z silnikami "Merlin" pojawiły się w Europie w październiku 1943 r., gdy do Wielkiej Brytanii została przeniesiona 354th Fighter Group i przydzielona do 9. Armii Powietrznej. Grupa weszła do akcji bojowych w grudniu 1943 r. Do końca 1943 roku jeszcze 363rd RG ze składu 9. Armii Lotniczej została przezbrojona w Mustangi. Do końca 1943 r. jeszcze 363rd RG ze składu 9. Armii Powietrznej została przezbrojona w samoloty "Mustang". Mimo, że była to grupa rozpoznawcza, z uwagi na po­trzebę chwili weszła ona do akcji jako eskorta bom­bowców i myśliwców bombardujących. Pierwsze za­danie eskorty dalekiego zasięgu 354. Grupa wykona­ła jeszcze w grudniu 1943 r. Była to eskorta wy­prawy bombowej na Kilonię, Bremę oraz Hamburg. 16.12.1943 r. piloci 354th FG odnieś­li pierwsze zwycięstwo powietrzne- w okolicach Bremy zestrzelono niemiecki myśliwiec Messerschmitt Bf-109. Jed­nocześnie okazało się, że samoloty "Mustang" są myśliwcami zupełnie nowej jakości. Ich cechy predestynowały je do roli dziennego myśliwca prze­wagi powietrznej lub myśliwca eskortowego dalekiego zasięgu. W styczniu 1944 r. dowództwo lotnictwa amery­kańskiego podjęło decyzję o wyposażeniu siedmiu grup myśliwskich 8. Armii i co najmniej dwóch 9. Ar­mii w samoloty "Mustang" z silnikami "Merlin". W dniu 11.02.1944 r. 357th FG rozpoczęła działania bojowe samolotów "Mustang" w składzie 8. Armii Powietrznej. Do za­kończenia działań bojowych wszystkie grupy myś­liwskie (z jednym wyjątkiem- piloci 56th FG) przezbrojono w samoloty "Mustang".  W tym okresie 8. Armia Powietrzna prowadziła ofensywę na zapleczu przyszłego lądowania na kontynencie, bombardowała przede wszystkim niemiecki przemysł lotniczy. 3.03.1944 r. samoloty "Mustang" po raz pierwszy brały udział w eskorcie samolotów bombowych podczas dziennego nalotu na Berlin. W tym samym czasie przystąpiono również do atakowania na terenach północnej Francji i krajów Beneluxu wyrzutni pocisków V-1. W marcu kontynuowano naloty na Berlin i inne cele położone w głębi terytorium Trzeciej Rzeszy oraz przystąpiono do atako­wania lotnisk nieprzyjaciela. W kwietniu 1944 r. podjęto decyzje o nalotach na zakłady produkcji pa­liw syntetycznych. Przeprowadziła je 15. Air Force stacjonująca w tym czasie na terenie Wioch. Ce­le tej armii znajdowały się w południowej Francji, Niemczech, północnych Włoszech. Polsce, Czechosłowacji, Austrii, Węgrzech i na Bałkanach. Samoloty "Mustang" przydzielono do 15th AF w kwietniu (31 st FG) i maju(52nd FG, 325th FG i 332nd FG) 1944 r. W dniu 2.06.1944 r. samoloty z 15th AF przeprowadziły pierwszy tzw. na­lot wahadłowy, z wykorzystaniem baz lotniczych: Połtawa, Mirgorod oraz Pirjatin, położonych na te­renach wyzwolonej Ukrainy. 21.06.1944 r. 8. Armia po raz pierwszy dokonała nalotu wahadłowego z lą­dowaniem na Ukrainie. Naloty wahadłowe były one kon­tynuowane ze wzglądu na możliwość atakowania w ten sposób celów położonych w głębi terytorium nie­przyjaciela lub celów w państwach sprzymierzonych z Niemcami. Chodziło zwłaszcza o ataki na ośrodki wydobycia ropy naftowej w rejonie Ploeszti.

W czerwcu 1944 r. 357th FG odbyła lot bojowy na nowej wersji P-51D "Mustang". Charakteryzo­wała się ona zwiększonym uzbrojeniem, kabiną pilo­ta umożliwiającą obserwację okrężną i szeregiem innych ulepszeń. Bardzo ważnym elementem nowego wyposażenia był celownik żyroskopowy K-14A, który pozwalał na automatycz­ne odłożenie poprawki przy strzelaniu. Umożliwiało to pilotom o mniejszym lub znikomym doświadcze­niu bojowym prowadzenie skutecznego ognia. Druga, stosowaną w tamtym okresie innowacją były ubiory przeciążeniowe. Dawały one pilotom przewagę w wal­ce manewrowej, ponieważ nie ulegali oni tzw. zaciem­nieniu podczas gwałtownych manewrów bojowych w momentach, gdy piloci nie wyposażeni w ten spo­sób musieli ulec chwilowej utracie przytomności. Ponieważ samoloty "Mustang" były najszybszymi myśliwca­mi będącymi w linii, od lipca 1944 r. kierowano je do za­dań przechwytywania bomb V-1 w locie. W dniu 29.07.1944 r. pilot 479th FG Arthur Jeffrey stoczył walkę powietrzną z niemieckim myśliwcem rakietowym Messerschmitt Me-163. Później musiały stawić czoła również doskonałym odrzutowym samolotom myśliwskim Messerschmitt Me-262 "Schwalbe". W wal­kach powietrznych również dochodziło do zestrzeliwania niemieckich samolotów odrzutowych.

Ustalone przez aliantów założenia strategiczne w prowadzeniu wojny zakładały skierowanie całe­go wysiłku na pokonanie III Rzeszy. Tak więc wojska alianckie walczące z Japonią na Dalekim Wschodzie stosunkowo późno otrzymały samoloty "Mustang" napędzane silnikami "Merlin". Słynna 23. Grupa Myśliwska dopiero w 1944 r. została wyposażona w nowe wersje P-51B i P-51C, a przed końcem wojny w nieliczne egzemplarze P-51D i P-51K. W marcu 1944 r. starsze wersje zostały zastąpione w dywizjonach 51. Grupy walczącej w rejonie Indii i Birmy. Inna grupa tej armii 311 FG została przezbrojona dopiero w połowie 1944 r., po przesunięciu jej do 14. Armii Lotniczej walczącej w Chinach. Na obszarze Połu­dniowo- Zachodniego Pacyfiku pierwszą jedno­stką wyposażoną w nowe wersje samolotu "Mustang" była samo­dzielna jednostka 3. Air Commando, przezbrojona pod koniec 1944 r. (5. Armia Lotnicza). Inne grupy myśliwskie 5. Armii Lotniczej: 35 i 348.- przezbrojono dopiero w 1945 r. Na obszarze Centralnego Pacyfiku, gdzie działały 15., 21. i 506. grupy myśliwskie w ramach 7. i 20. Armii Lotniczych, przezbrojenie w P-51D i P-51K rozpoczęto na początku 1945 r.

Grupy myśliwskie 15. i 21. wsławiły się udziałem w operacjach polegających na eskortowaniu bombowców  Boeing B-29 "Superfortress" atakujących cele na wyspach japońskich. Były to akcje eskortowe o największym zasięgu, jakie przeprowadzo­no podczas II wojny światowej. Grupy te stacjonowały na wyspie Iwo Jima. Lot w osłonie bombowców trwał 7- 8 h i samoloty pokonywały dystans ok. 2400 km.

Pierwsze zadanie określone jako VRL- Very Long Rangę (escort)- miało miejsce w dniu 7.04.1945 r. Wzięto w nim udział 108 samolotów ze składu 15. i 21. Grupy Myśliwskiej. Celem nalo­tu była fabryka lotnicza zakładów Nakajima w pobli­żu Tokio. Uzyskano zaskoczenie taktyczne, myśliw­cy japońscy nie spodziewali się osłony myśliwskiej. Zestrzelono łącznie 21 maszyn nieprzyjaciela kosz­tem dwóch własnych P-51. Przez następne dwa miesiące kontynuowano zadania typu VLR. Pomię­dzy 12.04. a 30.05.1945 r. w walkach po­wietrznych zniszczono 82 samoloty japońskie, niszcząc jednocześnie na ziemi dodatkowe 38 maszyn. Do składu VII FC dołączyła 506th FG, odniosła ona swoje pierwsze zwycięstwo 28.05.1945 r. Ostatnia misja tego typu- nalot na Osakę odbyła się 14.08.1945 r. Trwający 7 h i 15 min lot zakończył operacyjną karierę myśliwców P-51 w II wojnie światowej.

Samoloty "Mustang" używała również 5th AF działająca na Filipinach. Były to: dwie grupy myśliw­skie, 35th FG i 348th FG, grupa mieszana 3rd ACG oraz grupa rozpoznawcza 71 st TRG. W składzie 71 st TRG znajdował się między innymi 82nd TRS wyposażony w myśliwce rozpoznawcze F-6D. Pilo­tem 82. Dywizjonu był William A. Shomo- drugi pilot samolotów "Mustang" nagrodzony Medalem Honoru. Swoje pierwsze zwycięstwo odniósł on 10.01.1945 r., zestrzeliwując podczas lotu na rozpoznanie foto­graficzne japoński bombowiec typu Aichi D3A "Val". Następne­go dnia, również podczas lotu na rozpoznanie fo­tograficzne, doszło do spotkania pary F-51D prowadzonej przez kpt. Shomo (prowadzony por Paul Lipscomb) z formacją samolotów nieprzyjacie­la. Był to bombowiec typu Mitsubishi G4M "Betty" w eskorcie 11 myś­liwców typu Kawasaki Ki-61 "Hien" ("Tony") i jednego typu Nakajima Ki-44 "Shoki" ("Tojo"). W czasie zażar­tej walki powietrznej Shomo zestrzelił bombowiec "Betty" i sześć myśliwców "Tony", zaś Lipscomb trzy myśliwce. Za swój niezwykły wyczyn Shomo otrzymał Medal Honoru.

Pod koniec wojny USAAF dysponowały około 5500 egz. P-51 i F-6. Po zakończeniu wojny "Mustangi" USAAF wróciły na kontynent amerykański. Pomimo szybkiej redukcji liczby jednostek bojowych i wymiany myśliwców z silnikami tłokowymi na myśliwce odrzutowe, P-51 sta­nowiły w USAAF znaczącą siłę jeszcze przez wiele lat. W 1947 r. USAAF przekształcono w Siły Powietrzne Stanów Zjednoczonych (United States Air Force- USAF). W 1948 r. samoloty P-51 przemianowano na F-51. Inne zmiany oznaczeń były następujące: F-6D na FP-51D, TP-51D na TF-51D, a dwumiejscowa konwersja F-6D stała się TRF-51D. Przy szybkiej redukcji liczby F-51D / P-51K w USAF, niemalże wszystkie nowe egzemplarze seryj­ne F-51H wprowadzono do służby i okazały się one bardzo udane. Jednostki myśliwskie Narodowej Gwardii Powietrznej (Air National Guard- ANG) otrzymały w zasadzie wszystkie F-51D / P-51K wycofane z regularnych jednostek USAF. W grudniu 1948 r. liczba tych samolotów przekraczała 700 egz. w 28 dywizjonach ANG. Siły te rosły, włączając wkrótce dywizjony wyposażone w RF-51D.

W latach 1950- 1953 samoloty "Mustang" wzięły aktywny udział w czasie wojny w Korei. Jako pierwsze weszły do akcji samoloty F-51 (30 egz.), które stacjonowały w Japonii i były używane do szkolenia południowokoreańskich pilotów. 30.06.1950 r. zostały przebazowane do Korei i przystąpiły do ataków na cele lądowe. Następnie przywrócono do służby kolejne F-51, które zakonserwowane znajdowały się na terenie Japonii. Weszły one na uzbrojenie 51st Provisional Fighter Squadron (nazwa zmieniona później na 12th Fighter Bomber Squad­ron) oraz 40th Fighter Bomber Squad­ron (dywizjon należał do 35th FBG). W lipcu 1950 r. 145 samolotów F-51 z jednostek Gwardii Narodowej zostało, na pokładzie lotniskowca USS Boxer, przetransportowanych do Japonii. Część z nich wysłano do Korei w celu przezbrojenia walczących tam jedno­stek. Pozostałe maszyny przeznaczono na przezbrojenie 18th Fighter Bomber Group. Grupa ta najdłużej z jednos­tek amerykańskich używała F-51 w wojnie koreań­skiej- aż do stycznia 1953 r. Kolejne jednostki, przezbrojone na samoloty "Mustang" to 39th FBS (ze składu 35th FBG) oraz dwa dywizjony 35th FBS i 36th FBS ze składu 8th FBG. Dzięki dużemu wysiłkowi or­ganizacyjnemu i logistycznemu udało się przezbroić sześć dywizjonów myśliwsko- bombowych w F-51 i wprowadzić je do walki. Wykonując zadania myśliwsko- bombowe  samoloty F-51 prowadzi­ły też walki powietrzne. Trzynastu pilotów posiada 19 potwierdzonych zwycięstw. Ostatnie z nich odniesiono w dniu 20.06.1951 r. Był to już okres, w którym prymat w walkach powietrznych przejęły samoloty odrzutowe. Piloci F-51 byli pierwszymi zaatakowanymi w powiet­rzu przez chińskie Mikojan MiG-15. Miało to miejsce 1.11.1950 r. Po włączeniu się do wojny chińskich ochotników nastąpiły wzmożone walki, które spowodowały ciężkie straty wśród dywizjonów "Mustangów". Ostatni lot bojowy na F-51 został  wykonany 23.01.1953 r. Rolę maszyn myśliwsko- bombowych przejęły samoloty odrzutowe. 3.09.1950 r. utworzono 45th TRS (w składzie 67th Tactical Reconnaissance Wing) wyposażony w samoloty F-51 i RF-51. Dywizjon przeprowadzał dale­kie loty na rozpoznanie fotograficzne i wzrokowe w głąb terytorium wroga.

USAF rozpoczęły w cza­sie konfliktu koreańskiego wycofywanie swoich F-51H. Do 1952 r. samoloty, głównie F-51D / F-51H, służyły w co najmniej 68 dywizjo­nach ANG (z ogólnej liczby 98). Były stopniowo zastępowane samolotami odrzutowymi.

Inne państwa, które użytkowały samoloty myśliwskie North American P-51 "Mustang":

- Australia- w listopadzie 1944 r. 3. Squadron RAAF stał się pierwszą jednostką Royal Australian Air Force, który otrzymał samoloty "Mustang" Mk.III. Dywizjon walczył w składzie 1. Tactical Air Force nad Włochami i Jugosławią. Do zakończenia działań wojennych jednostka otrzymała nieliczne egzemplarze sa­molotów w wersji "Mustang" Mk.IV. W 1944 r. australijska firma Commonwealth Aircraft Corporation uzyskała licencje na produkcję P-51D. Powstało wówczas 80 egz. CA-17 "Mustang" Mk. XX, a następnie 146 egz. CA-18 "Mustang" Mk. 21, 14 lub 28 egz. CA-18 "Mustang" Mk. 22 i 66 egz. CA-18 "Mustang" Mk. 23. Poza tym RAAF otrzymał 214 sztuk P-51D i 84 P-51K z USA. Jednak żadna z tych maszyn nie wzięła udziału w II wojnie światowej. Samoloty zostały wprowadzone na wyposażenie dywizjonów 76., 77., 82., 83, 84. i 86. Z trzech dywizjonów: 76., 77. i 82. utworzono 81 Fighter Wing, które weszło w składzie British Commonwealth Air Force (BCAIR), będące częścią wojsk okupacyjnych British Commonwealth Occupation Force (BCOF) stacjonujących w Japonii od lutego 1946 r. 77. Squadron RAAF wyposażony w samoloty "Mustang" i stac­jonujący w Iwakuni w Japonii, włączono do 35th FBG i przebazowano do Korei. Działał on w skła­dzie 35. Grupy do 30.07.1951 r., intensywnie atakując cele naziemne. Następnie dywizjon został przezbrojony w samoloty odrzutowe Gloster "Meteor". Samoloty "Mustang" znalazły się na uzbrojeniu pięciu jednostek rezerwowych, należących do Citizen Air Force (CAF. Były to: 21. City of Melbourne Squadron,  22 City of Sydney Squadron, 23 City of Brisbane Squadron, 24 City of Adelaide Squadron i 25 City of Perth Squadron. Ostatnie samoloty zostały wycofane z tych jednostek w 1960 r.

- Boliwia- w 1960 r. zakupiła w Urugwaju 6 samolotów P-51.  Samoloty pozostawały w służbie w latach do 1977 r. W końcu lat 1960- tych, w ramach programu o nazwie Peace Condor,  dostarczono z USA 8 jednomiejscowych samolotów Cavalier F-51D "Mustang" oraz 2 dwumiejscowe Cavalier TF-51D "Mustang" (wg innych źródeł- dostarczono łącznie 9 samolotów w obu wersjach),

- Chińska Republika Ludowa- w czasie odwrotu wojsk Rządu Narodowego  Czang Kaj-szeka  na Tajwan, komunistyczna Chińska Armia Ludowo- Wyzwoleńcza zdobyła ok. 39 samolotów P-51.

- Dominikana- była największym użytkownikiem samolotów "Mustang" w Ameryce Łacińskiej. Pierwsze 6 egz. P-51D zostało dostarczonych w 1948 r. W tym samym roku zakupiono w Szwecji  44 (wg innych źródeł- 42) samoloty F-51D. Kolejne samoloty "Mustang" zostały uzyskane z nieznanego źródła. Niektóre samoloty pozostawały w użyciu w 1984 r., do czasu zastąpienia ich przez odrzutowe samoloty COIN typu Cessna A-37B "Dragonfly". Bojowo używano ich zwłaszcza w wojnie domowej w kwiet­niu 1965 r. Dziewięć z ostatnich 10 samolotów zostało wystawionych na sprzedaż dla amerykańskich kolekcjonerów w 1988 r.

- Filipiny- po II wojnie światowej zakupiły 103 samoloty P-51D. Stały się one podstawowym wyposażeniem lotnictwa armii (Philippine Army Air Corps) oraz sił powietrznych (Philippine Air Force). Samoloty były szeroko wykorzystywane w walkach w czasie powstania chłopskiego zorganizowanego przez komunistycznych partyzantów Hukbong. Pod koniec lat 1950- tych zostały zastąpione przez samoloty North American F-86 "Sabre". Niektóre P-51D były używane w roli samolotów przeciwpartyzanckich (COIN) aż do 1980 r.

- Francja- francuska Groupe de Reconnaissance GR 11/33 „Savoie" była pierwszą jednostką lotniczą Francji, która otrzymała samolo­ty "Mustang". Było to 13 samolotów F-6C (wg innych źródeł- w wersji P-51D), używane do zadań rozpoznawczych. Pod koniec wojny lotnictwo Wolnych Francuzów posiadało ok. 100 samolotów "Mustang". Pozostawały w służbie do początku lat 1950- tych.

- Gwate­mala- Fuerza Aérea Guatemalteca (FAG) użytkowała 30 samolotów P-51D "Mustang" od 1954 r. do początku lat 1970- tych.

- Haiti- lotnictwo wojskowe użytkowało 4 egz. (wg innych źródeł- 2 egz.) P-51D od 1950 r. Ostatnie zostały wycofane ze służby w latach 1973-74 i sprzedane na części zamienne do Republiki Dominikany.

- Holandia- po II wojnie światowej siły powietrzne Holenderskich Indii Wschodnich- Royal Netherlands East Indies Army Air Force- otrzymały 40 samolotów P-51D. Były wykorzystywane bojowo podczas walk niepodległościowych w Indonezji. Szczególne nasilenie walk było podczas holenderskiej ofensywy (Operacja Product) w 1947 r. oraz podczas walk holendersko- indonezyjskich (Operacja Kraai) w latach 1948- 1949. Po uznaniu przez Holandię niepodległości Indonezji w 1949 r., część samolotów P-51D został przejętych przez lotnictwo indonezyjskie.

- Honduras,

- Indonezja- w latach 1949- 1950, po uzyskaniu niepodległości, przejęła pewną liczbę samolotów P-51D należących poprzednio do  Netherlands East Indies Air Force (Sił Powietrznych Holenderskich Indii Wschodnich). Samoloty używane były w latach 1962- 1966 podczas konfrontacji indonezyjsko- malezyjskiej. Walczyły wówczas z przeciwko siłom lotniczym Commonwealth (RAF, RAAF i RNZAF). W latach 1972- 1973 Indonezja otrzymała z USA 5 jednomiejscowych  Cavalier "Mustang II" i 1 dwumiejscowy TF-51D. Używane były do 1976 r.

- Izrael- w 1948 r. zakupił nielegalnie 4 samoloty P-51 "Mustang" w stanie rozmontowanym. Najprawdopodobniej pochodziły one z rezerw amerykańskich w Europie. Zostały one wcielone do sław­nego 101. Dywizjonu. Przed końcem 1948 r. na jednej z tych ma­szyn zestrzelono samolot typu De Havilland "Mosquito" należący do RAF. Na początku 1949 r. "Mustang" 101. Dywizjo­nu zniszczył myśliwiec Fiat G.55 Egipskich Sił Po­wietrznych. Po zakończeniu tzw. wojny o niepodleg­łość Izraela, używane były do zaawansowa­nego treningu pilotów myśliwskich oraz latały w skła­dzie zespołu akrobacyjnego. W latach 1952- 1953 r. zakupiono w Szwecji 25 egz. P-51. Samoloty stanowiły wypo­sażenie jednego dywizjonu Izraelskich Sił Po­wietrznych (IAF), pozostałe przydzielono do jednostek tre­ningu operacyjnego. Zostały użyte w Operacja Kadesz podczas kam­panii na półwyspie Synaj w okresie październik- listopad 1956 r. Głównym zadaniem dywizjonu było bezpośrednie wsparcie z powietrza własnych od­działów. Straty poniesione podczas nalotów,  spowodowały po zakończeniu kampanii wycofanie P-51 z jed­nostek pierwszej linii. Pozostały one na stanie jednos­tek zaawansowanego treningu do 1958 r.

- Japonia- w dniu 16.01.1945 r. jeden samolot P-51C-11-NT należący do 26th FS, 51st FG lądował awaryjnie na brzuchu na chińskim lotnisku Suchon, zajętym przez Japończyków. Samolot został naprawiony i przeleciał do jednostki doświadczalnej w Fussa (obecnie Yokota Air Base) w Japonii.

- Ka­nada-  w czasie II wojny światowej pięć dywizjonów RCAF było uzbrojonych w samoloty "Mustang". W latach 1942- 1944 samoloty "Mustang" Mk.I otrzymały 400., 414. i 430. Squadron. Natomiast  441. i 442. Squadron otrzymały samoloty w wersjach "Mustang" Mk.III i Mk.IV. Dywizjony te walczyły w Europie w ramach brytyjskiego Royal Air Force. Po zakończeniu wojny zostało zakupionych 150 egz. P-51D. Weszły na uzbrojenie dwóch regularnych (416. Lynx i 417. City of Windsor) i sześciu rezerwowych dywizjonów myśliwskich (402. City of Winnipeg, 403. City of Calgary, 420. City of London, 424. City of Hamilton, 442. City of  Vancouver i 443. City of New Westminster). W 1956 r. zostały uznane za samoloty przestarzałe, jednak do celów pomocniczych używane były jeszcze na początku lat 1960- tych.

- Korea Południowa- dużą liczbę F-51D, z zapasów USAF i południowoafrykańskich, w miarę eskalacji wojny koreańskiej, przekazano pospiesznie Siłom Powietrznym Republiki Korei (ROKAF). Używano ich do ataków na cele naziemne.

- Kostaryka- lotnictwo użytkowało 4 samoloty P-51D w latach 1955- 1964.

- Kuba- we wrześniu 1947 r. Kuba otrzymała niewielką liczbę samolotów P-51. Używano ich przez następne dziesięć lat. Nie wiado­mo, czy weszły one w skład sił powietrznych reżimu Castro (Fuerza Aérea Rebelde). W listopadzie 1958 r. sprowadzono z USA 3 cywilne P-51D-10 "Mustang. Zostały nielegalnie dostarczone na Kubę dla sił rebelianckich Ruch 26 Lipca, kierowanego przez Fidela Castro. Jeden z nich został uszkodzony podczas dostawy, a żaden z nich nie został wykorzystany operacyjnie podczas rewolucji kubańskiej. Po sukcesie rewolucji w styczniu 1959 r., zostały one włączone do Defensa Aérea Revolucionaria. Ze względu na amerykańskie embargo, brak części zamiennych i doświadczenia technicznego, nigdy nie osiągnęły statusu operacyjnego.

- Niemcy- w czasie II wojny światowej kilka zdobycznych samolotów P-51 było używanych przez Luftwaffe do prób. Były to m.in. P-51B (m.in. T9+HK, T9+CK) oraz P-51D (prawdopodobnie 3 egz.). jeden samolot P-51D został wcielony do niemieckiej jednostki KG 200. W KG 200 oprócz P-51 latały też inne zdobyczne samoloty, np. Republic P-47 "Thunderbolt", Boeing B-17 "Flying Fortress" czy Consolidted-Vultee "Liberator". Niemieccy piloci po przeprowadzonych własnych testach zgodnie osądzili, że P-51 "Mustang" to najlepszy amerykański samolot myśliwski w II wojnie światowej.

- Nikaragua- Fuerza Aerea de Nicaragua zakupiła 26 egz. P-51D ze Szwecji w 1954 r., później otrzymały 30 P-51D z USA wraz z dwoma TF-51 w ramach Wojskowego Programu Pomocowego (Military Assistance Program- MAP) po 1954 r. Wszystkie samoloty tego typu zostały wycofane ze służby po 1964 r.

- Nowa Zelandia- pod koniec  II wojny światowej zamówiła 370 egz. P-51 "Mustang", które miały zastąpić  samoloty Chance Vought F4U "Corsair" w jednostkach myśliwskich wałczących z Japończykami. Pierwsza partia 30 egz. P-51D została dostarczona w sierpniu- wrześniu 1945 r., już po zakończeniu wojny. Następne dostawy miały obejmować 137 egz. P-51D i 203 egz. P-51M. Dostarczone samoloty nie zostały nawet wypakowane ze skrzyń, anulowano też zamówienie na pozostałe P-51D i P-51M. Dopiero w 1951 r. przechowywane P-51D weszły do służby w 1 (Auckland), 2 (Wellington), 3 (Canterbury) i 4 (Otago) Squadron z Territorial Air Force (TAF). Zostały wycofane z eksploatacji w 1955 r. Ostatnie cztery samoloty służyły w TAF jako holowniki celów powietrznych do 1957 r.

- Republika Chińska (Tajwan), - zimą 1943- 1944 siły zbrojne Rządu Narodowego  Czang Kaj-szeka  prze­jęły ok. 100 samolotów P-51B / P-51CF-6C. Wzięły one udział w walkach przeciw Japonii. Po II wojnie światowej do Chin trafiły kolejne samoloty, głównie P-51D / P-51K. Po wojnie były używane w walkach z chińskimi siłami komunistycznymi. Po wycofani się wojsk Czang Kaj-szeka  na Tajwan, większość samolotów "Mustang" trafiła na ta wyspę. Część samolotów została zdobyta przez Chińską Armię Ludowo- Wyzwoleńczą.

- Salwador- posiadał 7 samolotów P-51D. W 1968 r. dostarczono 5 egz. Cavalier "Mustang II", w tym 1 dwumiejscowy TF-51D (wg innych źródeł były to 4 jednomiejscowe F-51D i 1 dwumiejscowy TF-51D). Używane bojowo w czasie wojny futbolowej w 1969 r. z Hondurasem. Były to ostanie walki samolotów P-51 w historii. Jeden z samolotów Cavalier F-51D (nr FAS-404) został zestrzelony w dniu 17.07.1969 r. przez F4U-5 "Corsair" pilotowany przez kpt. Fernando Soto Henriquez. Prawdopodobnie była to ostatnia walka z powietrzna między samolotami myśliwskimi z silnikami tłokowymi w historii.

- Somalia- po zakończeniu II wojny światowej Somalian Air Force użytkowały 8 samolotów P-51D,

- Szwajca­ria- w czasie II wojny światowej Swiss Air Force przejęły kilka samolotów P-51 należących do USAAF. Zostały one zatrzymane przez władze szwajcarskie po tym jak ich piloci zostali zmuszeni do lądowania w neutralnej Szwajcarii. Po wojnie, Szwajcaria nabyła również 130 egz. P-51. Były używane do 1958 r.

- Szwecja- Szwedzkie Siły Powietrzne (Svenska Flygvapnet) uzyskała pierwsze 4 egz. (po dwa P-51B i P-51D) jeszcze w czasie II wojny światowej. Były to samoloty należące do USAAF, a zmuszone do przymusowego lądowania w Szwecji. W lutym 1945 r. Szwecja zakupiła 50 egz. P-51D. Zostały dostarczone przez amerykańskich pilotów w kwietniu i pod oznaczeniem J-26 wprowadzone na uzbrojenie skrzydła F 16 jako samoloty przechwytujące. Na początku 1946 r. została dostarczona druga partia 90 egz. P-51D, które zostały skierowane na uzbrojenie Skrzydła F 4. Ostatnia partia 21 egz. P-51D została zakupiona w 1948 r. Łącznie do Szwecji dostarczono 161 samolotów J-26. Ok. 12 samolotów zostało przystosowanych do prowadzenia rozpoznania fotograficznego i otrzymało oznaczenie S-26. Niektóre z tych samolotów uczestniczyły w tajnych szwedzkich misjach przeprowadzanych w latach 1946- 1947, polegających na wykonaniu zdjęć  nowych radzieckich obiektów wojskowych na wybrzeżu Bałtyku (Operacja Falun). Wiele z tych lotów wiązało się z zamierzonym  naruszeniem radzieckiej przestrzeni powietrznej. Ponieważ "Mustang" był szybszy od wszystkich ówczesnych radzieckich samolotów myśliwskich,  nie utracono ani jednego S-26 w czasie tych niebezpiecznych misji. W 1948 r. 42 (lub 44 samoloty) "Mustang" zostały sprzedane dla Dominikany. Myśliwskie J-26 zostały zastąpione w 1950 r. przez odrzutowe De Havilland "Vampire", natomiast rozpoznawcze S-26 na początku lat 1950- tych ustąpiły miejsca samolotom rodzimej konstrukcji SAAB S-29 "Tunnan".

- Urugwaj- w 1947 r. zakupił 25 samolotów P-51. Były użytkowane w ramach Grupo-2-Caza do 1958 r. Największe działania bojowe prowadzi­ły one w latach 1966- 1967, biorąc udział w zwalczaniu partyzantki komunistycznej kierowanej osobiście przez Che Guevarę w ramach eksportu rewolucji kubańskiej. Wspieranie z powietrza wojsk walczą­cych z partyzantami zaowocowało pojawieniem się nowej taktyki zwanej COIN (COunter INsurgency). Powstała również nowa klasa samolotów bojowych, także oznaczana akronimem COIN, popularna zwła­szcza ze względu na niskie koszty budowy w krajach Trzeciego Świata, które cierpiały z powodu ciągłych zamachów stanu i działań partyzanckie.

- Węgry- w czasie II wojny światowej, na zdobytym przez Luftwaffe samolocie P-51B (T9+HK) loty próbne wykonywali również piloci węgierscy latający na co dzień na samolotach Focke-Wulf Fw-190.

- Włochy- po II wojnie światowej były użytkownikiem dużej ilości samolotów P-51 "Mustang". Ich dostawy zostały spowolnione przez wybuch wojny koreańskiej. Jednak w okresie od września 1947 r. do stycznia 1951 r. dostarczono aż 173 egz. Były one używane przez jednostki myśliwski Aeronautica Militare Italiana (AMI): 2, 3, 4, 5, 6, i 51 Stormo oraz jednostki szkolne i doświadczalne. Kilka samolotów służyło jako maszyny dyspozycyjne dla wyższych dowódców. Wycofywanie samolotów P-51 z eksploatacji rozpoczęło się w 1958 r.

- ZSRR- Brytyjczycy przekazali do ZSRR 4 samoloty "Mustang" Mk.I . Po przeprowadzeniu prób zostały one praw­dopodobnie użyte na froncie fińskim. Wg innych źródeł ZSRR posiadał niewielką liczbę samolotów "Mustang", które nigdy nie były używane na froncie.

- Związek Południowej Afryki- w wrześniu 1944 r. 5. Squadron South African Air Force (Południowoafrykańskie Siły Powietrzne), walczący we Włoszech, otrzymał pierwsze samoloty "Mustang" Mk.III. Zastąpiły one samoloty P-40 "Kittyhawk". W marcu 1945 r. jednostka ta otrzymała również samoloty w wersjach "Mustang" Mk.IV i Mk.IVA. Po zakończeniu II wojny światowej 95 egz. P-51D dostarczono SAAF. Te samoloty brały czynny udział w walkach podczas wojny koreańskiej. W walkach uczestniczył 2. Dywizjonu SAAF, który wszedł do walki w listopa­dzie 1950 r. W latach 1952- 1953 zostały zastąpione przez odrzutowe myśliwce F-86 "Sabre".

Inne wersje:
North American (NA-73) P-51 ”Mustang" Mk.I
North American P-51B/C ”Mustang” Mk.III

North American P-51D ”Mustang” Mk.IV

Galeria

  • Kanadyjski samolot myśliwski North American P-51D-25-NA "Mustang" w locie. (Źródło: USAF).
  • Samoloty  myśliwskie North American P-51D "Mustang" należące do 82 dywizjonu RAAF w bazie Bofu (Japonia), w składzie brytyjskich sił okupacyjnych Wspólnoty Brytyjskiej. 1947 r. (Źrodło: via Wikimedia Commons).
  • Samoloty  North American P-51D "Mustang" należące do 2 Squadron South African Air Force używane podczas wojny koreańskiej. 1.05.1951 r. (Źrodło: via Wikimedia Commons).
  • Samoloty  North American P-51D "Mustang" należące do Republic of China Air Force. Tajwan, 1953 r. (Źrodło: via Wikimedia Commons).
  • Samolot North American P-51D "Mustang" z Ohio Air National Guard (ANG). Koniec lat 1940- tych. (Źródło: USAF).
  • Południowokoreański F-51D "Mustang", sfotografowany w Chunchon. (Źródło: USAF).
  • Szereg F-51D "Mustang" z 67th FBS. 18th Fighter Bomber Wing, Wonju, Korea, wrzesień 1953 r. (Źródło: USAF).
  • Samolot mysliwski North American P-51D "Mustang" lotnictwa wojskowego Izraela. (Źródło: Archiwum).
  • P-51D "Mustang" w wielobarwnym kamuflażu należące do Fuerza Aerea Dominicana. Dominikańskie samoloty należały do najbardziej kolorowych samolotów tego typu na całym świecie. (Źródło: archiwum).
  • Samolot myśliwski North American P-51D "Mustang" (J-26) lotnictwa wojskowego Szwecji. (Źródło: Archiwum).
  • Samolot North American P-51D-30-NA "Mustang" w służbie lotnictwa Gwatemali (Fuerza Aerea Guatemalteca). (Źródło: USAF).
  • Samolot North American P-51D "Mustang" wkrótce po dostarczeniu do szwajcarskich sił powietrznych. (Źródło: Archiwum).
  • Eksponat muzealny samolotu North American P-51D "Mustang" w barwach lotnictwa wojskowego Filipin. (Źrodło: via Wikimedia Commons).
  • Samolot przeciwpartyzancki Cavalier "Mustang" lotnictwa wojskowego Boliwii (Bolivian Air Force). (Źrodło: via Wikimedia Commons).

Źródło:

[1] Morgała A. ”Polskie samoloty wojskowe 1939-1945”. Wydawnictwo MON. Warszawa 1976.
[2] Zuk B. "Janusz Zurakowski. Legend in the skies.", St. Catharines 2004 via "Niepolskie Statki Powietrzne Polskich Lotników".
[3] Żurek Jacek B. "North American P-51 Mustang". Część I. Seria Monografie Lotnicze nr 55. Wydawnictwo AJ-Press. Gdańsk 1999.
[4] Kolacha Zbigniew, Żurek Jacek B. "North American P-51 Mustang, P-82 Twin Mustang". Część II. Seria Monografie Lotnicze nr 56. Wydawnictwo AJ-Press. Gdańsk 1999.
[5] Wiśniewski Piotr, Żurek Jacek B. "North American P-51 Mustang, P-82 Twin Mustang". Część III. Seria Monografie Lotnicze nr 57. Wydawnictwo AJ-Press. Gdańsk 2003.
[6] Gunston Bill "North American P-51 Mustang". Seria Słynne Samoloty. Polska Oficyna Wydawnicza "BGW". Warszawa 1993.
[7] Żurek Jacek B. "North American P-51 Mustang". Aero Technika lotnicza nr 2/1993.
[8] Mietelski Michał M. "Samolot myśliwski Mustang Mk.I-III". Seria Typy Broni i Uzbrojenia nr 69. Wydawnictwo MON. Warszawa 1981.
blog comments powered by Disqus