Kocjan "Czajka", 1931
Pierwszą konstrukcją inż. Antoniego Kocjana był szybowiec szkolno- przejściowy "Czajka". Pierwsze trzy egz. zostały zbudowane w Warsztatach Sekcji Lotniczej KMSPW. Pierwszy egzemplarz został oblatany w kwietniu 1931 r. W maju gotowy był drugi egzemplarz szybowca "Czajka I", oraz "Czajka II", wyposażona w kabinkę. Szybowce te zostały zbudowane na zamówienie Aeroklubu Lwowskiego. Wzięły one udział w V Wyprawie Szybowcowej do Bezmiechowej w maju 1931 r. oraz w VI Wyprawie do Bezmiechowej w październiku 1931 r.
Na "Czajce I" w dniu 7.10.1931 r. kpt. Franciszek Jach pobił krajowy rekord długotrwałości lotu- 3 h 12 min, 10.10.1931 r. M. Jonikas ustalił następny rekord- 5 h 8 min. Z Laskowski 14.10.1931 r. uzyskał na "Czajce II"- 5 h 56 min, co było następnym rekordem. B. Stachoń 19.09.1932 r. pobił krajowy rekord wysokości lotu- 470 m. Więcej rekordów "Czajki" nie pobiły, gdyż pojawiło się wiele nowych szybowców, lepiej dostosowanych do lotów rekordowych. Godny odnotowania jest jednak czas 7 h 47 min, uzyskany przez T. Derengowskiego w Bezmiechowej na "Czajce II" wiosną 1934 r. Maksymalna wysokość osiągnięta na "Czajce" wynosiła 1500 m.
"Czajka I" została zbudowana jako szybowiec szkolny, lecz została uznana za szybowiec przejściowy, służący do pierwszych lotów żaglowych. Specjalnie do tego celu zbudowano wersję "Czajka II", wyposażoną w nałożoną kabinkę wykonaną z listew i obciągniętą płótnem. Początkowo nazywano ją Czajka kabinkowa, a po pojawieniu się "Czajki- bis" nazwano ją "Czajka papierówka". "Czajkę l" nazywano także "Czajką bezkabinkową". Na zamówienie Aeroklubu Lwowskiego powstała na początku 1932 r. przeznaczona do szurów i skoków oraz do szkolenia do kat. A i B szkolna "Czajka III" o zmniejszonej rozpiętości i nieco skróconym kadłubie. Osiągi tego szybowca były dość dobre: nadawał się on zarówno do lotów żaglowych, jak i szkolnych. Był używany w Bezmiechowej i Czerwonym Kamieniu.
"Czajek III" i "Czajek I" zbudowano niewielką liczbę, podczas gdy "Czajki II" były produkowane seryjnie. W Warsztatach Sekcji Lotniczej (prócz wymienionych 3 egz.) zbudowano dalsze 15 egz. Po utworzeniu Warsztatów Szybowcowych A. Kocjana w Warszawie przy ul. Inżynierskiej, zbudowano tam dalszych 15 egz. Po przeniesieniu się Warsztatów Szybowcowych na lotnisko mokotowskie na wiosnę 1933 r. produkcję "Czajek" kontynuowano, budując ich kilka serii po 10- 20 egz. Ok. 10 "Czajek" zostało zbudowanych amatorsko przez koła Szybowcowe w różnych miejscowościach. "Czajki" były stosowane na bardzo wielu szybowiskach w Polsce, a zwłaszcza w żaglowych szkołach szybowcowych w Bezmiechowej, Pińczowie i Sokolej Górze.
W czerwcu 1933 r. Miejski Ośrodek Szybowcowy w Warszawie przerobił dwie "Czajki II", aby upodobnić je własnościami pilotażowymi do samolotu, w celu ułatwienia przeszkolenia pilotów szybowcowych w pilotażu samolotowym. Szybowce te użyto w 1933 r. podczas kursu doświadczalnego na lotnisku mokotowskim, stosując start za samochodem.
Na wiosnę 1936 r. został oblatany pierwszy egz. wersji "Czajka-bis" o wzmocnionej konstrukcji. Kabinka została wykonana ze sklejki i stanowiła konstrukcję przodu kadłuba. W 1936 r. weszła do produkcji w Warsztatach Szybowcowych w Warszawie, gdzie zbudowano kilka serii po 10- 20 egz. Używana była na równi z "Czajkami". Czasami " Czajkę-bis" niesłusznie nazywano "Czajką II-bis". Łącznie zbudowano ok. 120 egz. (wg [1]- ponad 150 egz.) wszystkich wersji. Prócz Warsztatów Szybowcowych A. Kocjana produkowały je także Warsztaty Kolejowe w Nowym Sączu. Informacja, że były również produkowane przez Śląskie Warsztaty Szybowcowe w Bielsku jest błędna.
"Czajki-bis" były również, w niewielkich liczbach, budowane z licencji w Estonii, Finlandii, Jugosławii (wg [1]- również w Palestynie).
Szybowce "Czajka" należały do bardzo zasłużonych dla szkolenia polskich pilotów szybowcowych w latach 1931- 1939 i cieszyły się dużym uznaniem pilotów. Konkurentem "Czajki-bis" był samolot WWS-1 "Salamandra". We wrześniu 1939 r, większość z nich uległa zniszczeniu. Nieliczne zostały przejęte przez Niemców.
W 2023 r. Jerzy Gruchalski rozpoczął budowę repliki szybowca treningowego "Czajka II", patrz Gruchalski Kocjan "Czajka-II".
Konstrukcja:
Jednomiejscowy zastrzałowy górnopłat o konstrukcji drewnianej.
Płat prostokątny z zaokrąglonymi końcami, jednodźwigarowy, ze skośnym dźwigarkiem pomocniczym. Keson sięgający do dźwigara kryty sklejką, część zadźwigarowa kryta płótnem. Zastrzały z rur stalowych. Lotki i stery krzyżulcowe, kryte płótnem.
Kadłub "Czajki I" i "Czajki II" składał się ze skrzynki, kraty środkowej i belek ogonowych. Przód kadłuba "Czajki-bis" półskorupowy, drewniany, kryty sklejką, a tył w postaci belek ogonowych. Belki ogonowe łatwo demontowalne, wykrzyżowane drutem między sobą oraz usztywnione w płaszczyźnie poziome, linkami stalowymi mocowanymi do płata. Hak do startu z lin gumowych normalny lub połączony z zaczepem do startu na holu za samochodem.
Stateczniki kryte sklejką. Statecznik poziomy niedzielony, podparty zastrzałami z rurki stalowej.
Podwozie płozowe. Płoza przednia jesionowa, amortyzowana dwoma krążkami gumowymi, zamocowana przegubowo i usztywniona na boki linkami w celu zabezpieczenia przed uszkodzeniem w razie lądowania z trawersem. Płoza ogonowa metalowa.
Dane techniczne "Czajka I" (wg [1]):
Rozpiętość- 11,28 m, długość- 6,0 m, wysokość- 1,68 m, powierzchnia nośna- 15,53 m2.
Masa własna- 92 kg, masa użyteczna- 68 kg, masa całkowita- 160 kg.
Dopuszczalna prędkość nurkowania- (wg [3]- 165) km/h, prędkość minimalna- 37 km/h, doskonałość przy prędkości optymalnej 49 km/h- 11,5, opadanie minimalne przy prędkości ekonomicznej 43 km/h- 1,02 m/s.
Dane techniczne "Czajka II" (wg [1]):
Rozpiętość- 11,28 m, długość- 6,0 m, wysokość- 1,68 m, powierzchnia nośna- 15,53 m2.
Masa własna- 94 kg, masa użyteczna- 68 kg, masa całkowita- 162 kg.
Prędkość minimalna- 37,8 km/h, doskonałość przy prędkości optymalnej 50 km/h- 13,5, opadanie minimalne przy prędkości ekonomicznej 44 km/h- 0,95 m/s.
Dane techniczne "Czajka III" (wg [1]):
Rozpiętość- 9,4 m, długość- 5,65 m, wysokość- 1,68 m, powierzchnia nośna- 13,3 (wg [3]- 15,53) m2.
Masa własna- 85 kg, masa użyteczna- 68 kg, masa całkowita- 153 kg.
Prędkość minimalna- 42 km/h, doskonałość przy prędkości optymalnej 54 km/h- 10,5, opadanie minimalne przy prędkości ekonomicznej 46 km/h- 1,3 m/s.
Dane techniczne "Czajka- bis" (wg [1]):
Rozpiętość- 11,3 m, długość- 6,0 m, wysokość- 1,68 m, powierzchnia nośna- 15,53 m2.
Masa własna- 95 kg, masa użyteczna- 75 kg, masa całkowita- 170 kg.
Dopuszczalna prędkość nurkowania- 165 km/h, prędkość minimalna- 39 km/h, doskonałość przy prędkości optymalnej 53,5 km/h- 13,5, opadanie minimalne przy prędkości ekonomicznej 45 km/h- 0,99 m/s.
Galeria
Źródło:
[1] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939”. Wydawnictwo Komunikacji i Łączności. Warszawa 1977.[2] Jerzy Gruchalski- informacje.
[3] Glass A. "Polskie konstrukcje lotnicze do 1939". Tom 3. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2008.