Grudziądzkie Zakłady Przemysłu Gumowego "Stomil"
W historii rozwoju przemysłu gumowego w Polsce dużą rolę odegrały Grudziądzkie Zakłady Przemysłu Gumowego – znane przed r. 1939 pod nazwą PePeGe. Zakłady te powstały w 1923 r. w Grudziądzu, należały do największych w przemyśle gumowym i odegrały poważną rolę w całokształcie produkcji tego przemysłu.
W dniu 18.02.1923 r. powstała spółka akcyjna stawiająca sobie jako zadanie uruchomienie i prowadzenie produkcji obuwia gumowego, a w dniu 25.10.1923 r.- przedsiębiorstwo Polski Przemysł Gumowy Towarzystwo Akcyjne w Grudziądzu. Zakłady szybko zostały rozbudowane do znacznych rozmiarów. Już w r. 1928 zakłady te, mimo licznych trudności w pierwszej fazie swego rozwoju, należały do największych fabryk obuwia gumowego nie tylko w Polsce, ale i w Europie. Sama fabryka powstała w Grudziądzu na miejscu zlikwidowanej cegielni Ludwika Meissnera. W lipcu 1924 r. przystąpiono do masowej produkcji kaloszy, a już w grudniu tego roku produkcja dzienna wynosiła około 2000 par dziennie. W wyniku rozbudowy zakładów zatrudnienie w nich na przestrzeni 1924 r. zwiększyło się ze 108 do 295 osób. Produkcja w 3 miesiącach, od września do listopada 1924 r. wynosiła 137 tys. par kaloszy. W 1927 r. zakłady PePeGe zwiększają zatrudnienie do 2500 osób, przy dziennej produkcji 15 000 par kaloszy, śniegowców, obuwia sportowego i ludowego. Szczytowym okresem rozwoju fabryki PePeGe był 1929 r. Zatrudnienie ogółem w zakładach w Grudziądzu oraz w oddziałach fabrycznych w Wąbrzeźnie i w Warszawie wynosiło w miesiącu czerwcu 5558 robotników i 297 pracowników umysłowych. W 3 zakładach (Grudziądz, Wąbrzeźno, Warszawa) produkowano wówczas: obuwie sportowe gimnastyczne i ludowe, kalosze śniegowce i buty gumowe, tkaninę gumowaną, opony i dętki rowerowe, artykuły techniczne i węże gumowe, płaszcze i kurtki gumowe. Fabryka sprzedawała w 1930 r. swe wyroby do 23 krajów.
Na przełomie lat 1929 / 1930 nastąpiły pierwsze trudności dla przedsiębiorstwa. W lipcu 1934 r. straty przewyższały kapitał akcyjny. Wobec takiego stanu rzeczy pełnomocnik przedsiębiorstwa wniósł do Sądu dniu 4.03.1935 r. podanie o ogłoszenie upadłości fabryki. W dniu 23.03.1935 r. została ogłoszona upadłość fabryki Pepegi. Zakłady uruchomiono ponownie w 1936 r. Aż do wybuchu wojny dzierżawcą PePeGe była firma Ardal, która zatrudniała w 1937 r. okresowo do 1300 robotników, później ok. 1750.
W 1939 r. okupant podporządkował fabrykę firmie niemieckiej. Fabryka otrzymała nazwę Radium Gummiwerke mit beschränkter Haftung. Zaopatrywała ona niemieckie siły zbrojne m.in. w buty robocze, łodzie pontonowe, maski i ochraniacze przeciwgazowe, płyty podeszwowe, rękawice gumowe, tkaniny gumowane. Zatrudniano do 2000 pracowników.
Na początku 1945 r. w czasie walk o Grudziądz fabryka uległa zniszczeniu w 70 %. Wykorzystując resztki surowca, pozostawionego przez okupanta, już w sierpniu tego roku uruchomiono produkcję płyt podeszwowych. Do 1950 r. produkowano obuwie tkaninowo- gumowe, buty robocze, kleje gumowe i tkaniny gumowane. W latach 1945- 1951 fabryka nosi różne nazwy. Powyższy stan organizacyjny utrzymuje się do 1969 r., kiedy to Zakład zostaje przemianowany na: Grudziądzkie Zakłady Przemysłu Gumowego w Grudziądzu. W 1970 r. zakład otrzymuje nazwę: Grudziądzkie Zakłady Przemysłu Gumowego "Stomil".
Od roku 1950 do roku 1980 następuje okres intensywnej rozbudowy Zakładu. Jednocześnie unowocześniono metody produkcji oraz uruchomiono produkcję nowych wyrobów takich jak m.in.: obuwie filcowo-gumowe, łodzie i materace pneumatyczne, tratwy ratunkowe, nowe typy płyt podeszwowych, obuwie plażowe metodą wtrysku PCW, płetwy i maski pływackie oraz ubrania dla płetwonurków. W miarę oddawania do użytku nowych budynków postępował proces wyposażania ich w nowoczesne maszyny i urządzenia. Pozwalało to na wprowadzenie coraz nowszych i wydajniejszych metod produkcji.
W 1971 r. Grudziądzkie Zakłady Przemysłu Gumowego "Stomil" zbudowały sportowy balon gazowy o pojemności 2200m³. Został on zbudowany przy finansowym poparciu Dyrekcji Zjednoczenia Przemysłu Gumowego "Stomil", dlatego otrzymał nazwę "Stomil" (znaki rejestracyjne SP-BZF). W październiku 1971 r. balon uległ zniszczeniu, dlatego w 1972 r. Zakłady wykonały nowy balon o tej samej pojemności. Otrzymał tradycyjną nazwę "Stomil" i znaki rejestracyjne SP-BZG. W 1973 r. dla Aeroklubu Śląskiego w Katowicach wykonano balon "Stomil-Pollena" (SP-BZH).
Wobec powstałej po 1990 r. nowej sytuacji gospodarczej kraju, tj. kryzysu w wielu działach przemysłu np. w górnictwie, przemyśle stoczniowym, rolnictwie (upadek PGR- ów) oraz niekontrolowanym napływie do kraju obuwia tkaninowo gumowego lub PCW – nastąpił dramatyczny spadek produkcji w G.Z.P.Gum. "Stomil". W połowie lat 1990- tych zaszła więc konieczność restrukturyzacji i podziale zakładu na spółki. W 1994 r. powstała pierwsza Spółka z o.o. "Milagro". W 1995 r. powstał Stomil S.A., Sp. z o.o, w skład którego weszły następujące spółki: Spółka Pracownicza "Mechanik", Spółka z o.o. "Rofis", Spółka z o.o. "Korner", Spółka z o.o. "Hevea", Spółka z o.o. "Makat", Spółka z o.o. "Delta", Spółka z o.o. "Pallas".
Wprowadzone zmiany organizacyjne nie pomogły jednakże na długo i kolejno do 1999 r. upadły spółki: "Mechanik", "Makat", "Delta" i "Pallas". Aby ratować istniejący stan rzeczy od listopada 2000 r. połączono w jedną całość pozostałe spółki: "Rofis", "Korner" i "Hevea". Podjęte działanie nie spełniło jednak oczekiwań i w dniu 23.10.2001 r. została ogłoszona upadłość G.Z.P.Gum. "Stomil" S.A.
Konstrukcje:
Stomil (SP-BZF), 1971, balon sportowy wolny.
Stomil (SP-BZG), 1972, balon sportowy wolny.
Stomil-Pollena (SP-BZH), 1973, balon sportowy wolny.
Źródło:
[1] Historia sportu balonowego w Aeroklubie Poznańskim, lata 1957- 1979. Aeroklub Poznański.
[2] Megger J. "Historia Grudziądzkich Zakładów Przemysłu Gumowego PePeGe STOMIL 1923-2001". Biuletyn Koła Miłośników Dziejów Grudziądza nr 24/2014 (399).