Piasecki Frank Nicholas
PV- Engineering Forum
Piasecki Helicopter Corporation
Piasecki Aircraft Corporation (PiAC)

Frank Nicholas Piasecki. (Źródło: archiwum).

Frank Nicholas Piasecki, syn polskiego emigranta, działacz Polonii amerykańskiej, amerykański konstruktor lotniczy, pionier budowy śmigłowców.

Urodził się 24.10.1919 r. w Filadelfii. Po ukończeniu Overbrook High School  rozpoczął w 1936 r. studia na wydziale inżynierii mechanicznej Uniwersytetu Stanu Pensylwania. Dwa lata później przeniósł się do Guggenheim School of Aeronautics przy Uniwersytecie Nowojorskim, gdzie w 1940 r. uzyskał tytuł inżyniera. Jego zainteresowanie wiropłatami zaczęło się jeszcze przed rozpoczęciem studiów. Piasecki pracował wtedy jako fotograf w wytwórni wiatrakowców Kellett Autogyro Company. W nagrodę za wykonanie udanych zdjęć z prób laboratoryjnych łopat, zabrał go na lot wiatrakowcem Kellett KD-1 pilot doświadczalny wytwórni Lou Leavitt. Lot ten, a zwłaszcza idealnie pionowe lądowanie, zrobił na Piaseckim ogromne wrażenie.

W 1940 r. podjął pracę w wytwórni Platt- Le Page Aircraft Corporation w Eddystone w Pensylwanii, gdzie jako konstruktor brał udział w projektowaniu śmigłowca Platt-LePage XR-1 dla amerykańskiego lotnictwa wojskowego. Następnie zatrudnił się jako aero­dynamik w E.G. Budd Manufacturing Corporation w Filadelfii przy projektowaniu dwusilnikowego samolotu trans­portowego Budd RB-1 "Conestog" (C-93). Był to jeden z pierw­szych samolotów z tylnymi drzwiami ładunkowymi. Jego prototyp wykonał pierwszy lot 13.10.1943 r., lecz mimo zamówienia na 800 egz. zbudowano tylko 17 samolotów tego typu - z powodu trudności produkcyjnych. W obu wytwórniach Piasecki przepracował trzy lata, zyskując doświadczenie konstruktorskie.

Jednak praca w przemyśle nie zaspokajała jego ambicji konstruktorskich. Dlatego pod koniec 1940 r. skupił wokół siebie grupę młodych entu­zjastów budowy śmigłowca, z którą następnie założył firmę PV- Engineering Forum (PV- Piasecki- Venzi). Z tym zespołem opracował projekt jednowirnikowego śmi­głowca PV-1, który nie miał wirnika ogonowego, lecz sterowaną dysze odrzutową na końcu kadłuba. W 1941 r. konstruktorzy uznali jednak to rozwiąza­nie za zbyt skomplikowane i projekt nie został zrealizowany.

W latach 1941- 1942 Frank Piasecki, z którym współpra­cowali Venzi i E. Daland, zaprojektował jednowirnikowy śmigłowiec PV-2 z wirnikiem ogonowym. Śmigłowiec ten został zbudowany w garażu Piaseckiego. Mając za sobą tylko 14 h lotu samolotem sportowym Piper "Cub", 11.04.1943 r. oblatał swój śmigłowiec. Dużym osiągnięciem Piaseckiego były doskonałe własności pilotażowe śmigłowca. Dnia 20.10.1943 r. PV-2 zademonstrowano w Waszyngtonie władzom wojskowym i cywilnym. PV-2 był drugim w USA dobrze latającym śmigłowcem.

Śmigłowiec PV-2 uzyskał dobrą opinię dowództwa US Navy, które w styczniu 1944 r. zamówiło- dla Cost Guard (Straż Ochrony Wybrzeża)- duży śmigłowiec transportowy do celów ratowniczych. Wymagano, by śmigłowiec mógł zabrać ładunek użyteczny o masie 816 kg. Było to trzy­krotnie więcej, niż mogły przetransportować istniejące w tamtym czasie śmigłowce amerykańskie. Zadanie to wydawało się wówczas niezbyt realne, lecz Piasecki podjął ryzyko budowy takiego śmigłowca. Zapropono­wał on układ dwuwirnikowy podłużny (tzw. tandem, czyli z wirnikami położonymi jeden za drugim, na dwóch końcach kadłuba). Projekt został oznaczony jako PV-3 i otrzymał symbol wojskowy XHRP-1. W dniu 7.03.1945 r., F. N. Piasecki jako pilot i G. Townson jako drugi pilot oblatali prototyp XHRP-1 przed pokryciem go płótnem. W kwietniu 1945 r. Coast Guard przyznała Piaseckiemu tytuł Honorowego Pilota Śmigłowcowego. Śmigłowiec otrzymał nazwę "Dogship". Był to pierwszy w świecie śmigłowiec dwuwirnikowy układzie tandem. Tym śmigłowcem F.N. Piasecki i Lou Leavitt w 1946 r. jako pierwsi na świecie unieśli ładunek 816 kg podwie­szony na jednej i na dwóch linach. US Navy zamówiła 20 śmigłowców tego typu. W 1946 r. wytwórnia została dofinansowana przez L. Rockefellera i F. Duponta i zmieniła nazwę na Piasecki Helicopter Corporation. HRP-1 był pierwszym na świecie śmigłowcem transportowym, który wszedł do produkcji seryjnej. Prototyp wersji seryjnej XHRP-1 "Rescuer" zwany latającym bananem został oblatany w listopadzie 1947 r. Śmigłowiec był używany przez US Navy i Coast Guard jako trans­portowy, dźwigowy, desantowy (do transportu piechoty) oraz do zwalczania okrętów podwodnych. W 1952 r. użyto go do prób wyławiania (trałowania) min oraz do treningowego przeprowadzenia desantu lotniczego na lotniskowce USS Saipan i USS Palau.

Od 1947 r. Piasecki zaczął sprowadzać do biura konstrukcyjnego Polaków. W marcu 1947 r. przybył inż. Wiesław Stępniewski, a następnie inż. Tadeusz Tarczyński. Wkrótce dołączyli do biura inż. Zbysław Ciołkosz, inż. Szczepan Grzeszczyk oraz inż. Bolesław Solak. Tak spolonizowany zespół przystąpił do opracowywania dalszych konstrukcji. W różnych okresach pracowali tam także: Kazimierz Korsak, Franciszek Kozłowski, Frank Mamrol, Walter Gozewicz i Piotr Kubicki.

W drugiej połowie 1945 r. US Navy ogłosiła warunki techniczne śmigłowiec ratowniczy pokładowy, który miał być użytkowany z pokładu lotniskowców, pancerników i krążowników. Piasecki opracował śmigłowiec PV-14 (oznaczenie wojskowe XHJP-1) wykonał pierwszy lot w październiku 1948 r. Po przeprowadzeniu prób porównawczych z konkurencyjnym śmigłowcem Sikorsky XHSJ-1, US Navy złożyła zamówienie na śmigłowiec Piaseckiego. Wersja seryjna oznaczona PV-18 miała symbol wojskowy HUP-1 (późniejsze wersje HUP-2 i HUP-3) "Retriever". Śmigłowcem tym, po raz pierwszy na świecie, wykonano pętlę, choć była ona niezamierzona. W wersji dla lotnictwa wojsk lądowych nosił on oznaczenie H-25 "Army Mule". Łącznie zbudowano 339 egz. wszystkich wersji. Powstał również projekt przemiennopłata Piasecki PA-2B.

W trakcie dalszego rozwoju HRP-1 powstał prototyp HRP-2 (PV-17). Jego prototyp został oblatany przez F. N. Piaseckiego i J. Ryana 10.10.1949 r. Chociaż śmigłowiec nie wszedł do produkcji, to stanowił kolejny etap rozwoju śmigłowca tej klasy. Po zwiększeniu średnic wirników oraz zastosowaniu silnika o większej mocy powstał prototyp PD-22 ozna­czany później V-42, a przez wojsko H-21, oblatany 11.04.1952 r. Śmigłowiec ten stał się następcą HRP-1 i produkowano go w dużej serii jako wojskowe H-21A "Workhorse", H-21C "Shawnee" (V-43) i cywilne V-42A. Łącznie zbudowano 707 śmigłowców tego typu. W 1957 r. powstała wersja doświadczalna H-21D.

W 1946 r. Frank Piasecki, na zamówienie US Air Force, rozpoczął projektowanie ciężkiego śmigłowca transportowego PV-15, który miał zabierać 40 osób lub trzy samochody ciężarowe. Kon­strukcję tego śmigłowca wykonano dopiero na początku lat 1950-tych. Prototyp, ozna­czony przez wojsko YH-16, wykonał pierwszy lot 23.10.1953 r. Był to największy, w tym czasie, śmigłowiec na świecie. W1955 r. powstała wersja YH-16A napędzana dwoma sil­nikami turbinowymi. Był to pierwszy turbinowy śmigłowiec na świecie. Kiedy jednak drugi prototyp uległ roz­biciu, przerwano prace nad śmigłowcem.

W 1956 r. Frank Piasecki odszedł z firmy Piasecki Helicopter Corporation i z grupą współpracowników założył nową firmę pod nazwą Piasecki Aircraft Corporation (PiAC). Jego dawna firma kontynuowała produkcję pod nazwą Vertol Aircraft. Jako rozwinięcie śmigłowca H-21 powstał cywilny Vertol 44, wypuszczony w małej serii. W wytwórni Vertol powstały dwa nowe śmigłowce będące kontynuacją kon­cepcji Piaseckiego, naśladujące układ konstrukcyjny śmigłowca H-25. Pierwszy z nich to Vertol 107 oznaczany przez wojsko HRB-1, HC-1A i CH-46 "Sea Knight" oblatany w kwietniu 1958 r. Wyprodukowano 700 egz. Drugą konstrukcją był większy Vertol 114, oznaczony początkowo przez wojsko jako HC-1B, a później CH-47 "Chinook". Prototyp wykonał pierwszy lot 21.09.1961 r. Produkowany w dużych ilościach. Wytwórnia Vertol w 1960 r. została przejęta przez koncern Boeing i śmigłowce Vertol otrzy­mały nazwę Boeing- Vertol.

Frank N. Piasecki w nowym przedsiębiorstwie Piasecki Aircraft Corp. zajął się pracami doświadczalnymi mającymi na celu dalszy rozwój techniczny śmigłowców i samolotów pionowego startu. Zamówienia na takie prace i studia składało wojsko. Jednym z pierwszych tematów było studium wielowirnikowego śmigłowca do transportu czołgu o masie 50 ton. Drugi projekt PA-1 był śmigłowcem z napędem turboodrzutowym umieszczonym na końcu łopat wirnika. Jednak prace nad nimi zostały zaniechanie. Następny projekt, PA-2C, to samolot pionowego startu z otunelowanymi wirnikami. W tunelu aerodynamicznym zbadano model w skali 1:4. Jednak i nad tym projektem prace zostały przerwane. Pierwszą konstrukcją zbudowaną był bezpilotowy czterowirnikowy śmigłowiec pokładowy PA-4 "Sea Bat" przeznaczony do zwalczania atomowych okrętów podwodnych. Prototyp wykonał pierwszy lot 25.10.1958 r. Po rozbiciu prototypu prace zostały przerwane.

W 1957 r. US Army zamówiła prototyp statków latających mogących spełniać rolę samochodu terenowego ze zdolnością przeskakiwania nad przeszkodami terenowymi lub terenami nieprze­jezdnymi. Piasecki zbudował dwuwirnikowy PA-59K "Airgeep" (wojskowe oznaczenie VZ-8). Maszyna została oblatana 22.09.1958 r. Z uwagi na zainteresowanie US Navy statkiem latającym, został on zaopatrzony w nadmuchiwane pływaki i pod oznaczeniem PA-59N "Seageep" wykonał pierwszy lot 8.11.1961 r. Dnia 15.02.1962 r. swój pierwszy lot wyko­nał ulepszony PA-59H "Airgeep II"- oznaczenie wojskowe VZ-8P(B). Próby wykazały dobre własności lotne. Armia stwierdziła jednak, że postawione zadania lepiej spełniają śmigłowce i prace nad PA-59 zakończono.

Na początku lat 60. Piasecki zajął się kwestią zwięk­szenia prędkości lotu śmigłowców. Mała prędkość przelotowa ograniczała zastosowanie śmigłowców przez lokalne linie pasażerskie. Aby rozwiązać ten problem, Piasecki zaprojektował uskrzydlony śmigłowiec PA-16H-1 "Pathfinder" z pchającym otunelowanym śmigłem ogo­nowym. Śmigłowiec oblatano 21.02.1962 r. Większa wersja szturmowa PA-16H-IA "Pathfinder II" została oblatana w listopadzie 1965 r., jednak do produkcji seryjnej nie została skierowana. Projekt wersji cywilnej PA-16H-3J nie został zrealizowany. W latach 1970- tych F. Piasecki opracował projekt zabudowy otunelowa­nego śmigła napędowego na śmigłowcu Kaman SD-2. W1988 r. powstał projekt wstępny śmigłowca cywilnego PA-16H-4 "Pathfinder III", a w 1991 r. śmigłowca szturmowego "Pathfinder IV".

Na początku lat 1970- tych US Army zgłosiła zapotrzebowa­nie na śmigłowiec o udźwigu ponad 62 ton przeznaczony do transportu ciężkich czołgów i rakiet. Piasecki opracował wówczas koncepcję PA-39, złączenia kilku śmigłowców w jeden latający zespół przez połączenie ich konstrukcją kratownicową. Projekt otrzymał oznaczenie MHHLS (Multiple Helicopter Heavy Lift System). Pierw­sza wersja przewidywała połączenie dwóch śmigłowców CH-54 i miała służyć do transportu kontenerów. Druga, złożona z czterech śmigłowców CH-53E, miała unosić ładunek 60 ton. Projekty nie były realizowane.

W 1977 r. powstał projekt PA-97-212B "Heli-Stat", czyli połączenia śmigłowców z balonem o kształcie wydłużonym niczym sterowiec. Natomiast w 1979 r. opracowano wersję  PA-97-34J "Heli-Stat" wykorzystującą sterowiec Godyear ZPG-2 oraz cztery śmigłowce Sikorsky SH-34J. W 1980 r. US Navy. zamówiła budowę prototypu doświadczalnego, zabierającego 24 tony ładunku. Próby były prowadzone w latach 1983- 1986. W dniu 1.07.1986 r. zespół został rozbity, a cała konstrukcja została zniszczona przez ogień. W 1988 r. powstał projekt wstępny "Heli-Stat II" z balonem o sztywnej konstrukcji, do której umoco­wane są cztery wirniki przekręcane do poziomu przy starcie i do pionu w locie.

W latach 1970- tych konstruktor próbował nawiązać współpracę z przemysłem lotniczym PRL, lecz ówczesne władze były tym staraniom bardzo nieprzychylne. Po 1989 r. dzięki staraniom Franka Piaseckiego polski śmigłowiec PZL W-3 "Sokół" otrzymał amerykański certyfikat Federal Aviation Administration. Tym samym śmigłowiec został wprowadzony na światowy rynek. Był to duży sukces polskiego przemysłu śmigłowcowego. Frank Piasecki współpracował z polskimi inżynierami i naukowcami w kraju, Politechniką Warszawska, Politechniką Lubelską, Politechniką Rzeszowską.

W latach 1990- tych Frank Piasecki zajął się ulepszaniem śmi­głowców seryjnych Bell AH-1W "SuperCobra" i Boeing AH-64 "Apache" w celu zwiększenia ich prędkości, zasięgu i zwrotności. Miały one otrzymać otunelowane śmigło pchające oraz skrzydła.

Frank Piasecki przez wiele lat był doświadczalnym pilotem śmigłowcowym w swej wytwórni. Latał na 20 typach śmigłowców.

Otrzymał wiele nagród i odznaczeń m. In.: nagrodę Wawrzyńca Sperry, przyznawaną przez Instytut Wiedzy Aeronautycznej, nagrody Mendla Uniwersytetu Villanova oraz dyplomy honoris causa Wyższej Szkoły Wojskowej w Pensylwanii i Uniwersytetu Nowojorskiego. Był również prezesem Amerykańskiego Towarzystwa Helikopterowego i Rady Helikopterowej przy Stowarzyszeniu Przemysłu Lotniczego w USA. 23.11.1993 r. odznaczony został, na wniosek Ministra Spraw Zagranicznych RP, Krzyżem Komandorskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej za wybitne zasługi w działalności na rzecz Polski. W Polsce był też członkiem Krajowej Rady Lotnictwa i Klubu Pilotów Doświadczalnych, który w 1994 r. przyznał mu Złotą Odznakę Pilota Doświadczalnego, a także honorowym członkiem Polskiego Stowarzyszenia Wiropłatów.

Frank Piasecki zmarł 11.02.2008 r. w Filadelfii.

Konstrukcje:
Piasecki PV-1, 1941, projekt śmigłowca doświadczalnego.
Piasecki PV-2, 1943, śmigłowiec doświadczalny.
Piasecki PV-3 (HRP) "Rescuer", 1945, śmigłowiec komunikacyjny i transportowy, ratowniczy.
Piasecki PV-14/PV-18 (HUP, H-25) "Retriever", 1948, śmigłowiec komunikacyjny i transportowy.
Piasecki PA-2B, ok. 1950, projekt przemiennopłata doświadczalnego.
Piasecki (Vertol) H-21 "Workhorse", 1952, śmigłowiec komunikacyjny i transportowy, sanitarny, ratowniczy.
Piasecki PV-15/PV-45 (H-16) "Transporter", 1953, śmigłowiec komunikacyjny i transportowy.
Piasecki- śmigłowiec do transportu czołgu, ok. 1955- 1956, projekt śmigłowca transportowego.
Piasecki PA-1, ok. 1955- 1956, projekt doświadczalnego śmigłowca transportowego.
Piasecki PA-2C, 1956, projekt samolotu pionowego startu i lądowania.
Piasecki PA-4 "Sea Bat", 1958, bezzałogowy, pokładowy śmigłowiec do zwalczania okrętów podwodnych.
Piasecki PA-59 (VZ-8) "Airgeep", 1958, pionowzlot transportowy- latający jeep.
Piasecki 16H "Pathfinder", 1962, doświadczalny śmigłowiec o napędzie zespolonym.
Piasecki PA-39 Multiple Helicopter Heavy Lift System (MHHLS), 1972, zespół połączonych śmigłowców do transportu bardzo ciężkich ładunków.
Piasecki PA-97 "Heli-Stat", 1975, zespół połączonych śmigłowców z balonem do transportu bardzo ciężkich ładunków.

Źródło:

[1] Glass A., Kubalańca J. "Polskie konstrukcje lotnicze 1939- 1954". Tom 5. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2013.
[2] Przybysz R. "Frank Piasecki". Just Fly Magazine.

blog comments powered by Disqus