Jankowski Jerzy Witold
Jerzy Witold Jankowski urodził się w Łodzi, w 1888 r. Po ukończeniu szkoły średniej postanowił poświęcić się karierze wojskowej, wstępując do armii carskiej. Od samego początku swojej służby bardzo interesował się lotnictwem, co spowodowało skierowanie go w 1911 r. do szkoły pilotów Warszawskiego Towarzystwa Awiata, znajdującej się na lotnisku mokotowskim w Warszawie. Wg [2]- Jerzy Jankowski zainteresował się lotnictwem podczas pobytu we Włoszech i podjął naukę pilotażu we Francji. Na wieść o powstaniu Szkoły Pilotów Awiaty postanowił kontynuować naukę w Warszawie. Ukończył ją, otrzymując 20.07.1911 r. dyplom pilota numer 25. Tuż po otrzymaniu dyplomu, w dniach 23- 28.07.1911 r. wziął udział w przelocie Petersburg- Moskwa. Brali w nim udział, między innymi, również znani lotnicy: S. Utoczkin i Michał Scipio del Campo. W lipcu- sierpniu 1911 r. zasłynął w Warszawie wieloma sensacyjnymi lotami, także nad centrum miasta. We wrześniu 1911 r. z inicjatywy berlińskiego Tageblatt zamierzał przelot Warszawa- Berlin z międzylądowaniem w Poznaniu, z którego jednak zrezygnował.
Z poznanym w trakcie tych zawodów pilotem Maksymilianem von Lerche oraz Francesco Moską Jankowski zbudował na początku 1912 samolot LJaM. W maju tego samego roku zdobył na nim wszechrosyjski rekord wysokości. Następnie Jankowski związał się z Igorem Iwanowiczem Sikorskim, który młodego pilota z dyplomem inżyniera uzyskanym w Niemczech, zatrudnił jako pilota oblatywacza w zakładach RBWZ. Szybko awansował na szefa pilotów wytwórni. Jako lotnik cieszył się uznaniem. Odniósł wiele sukcesów. Jankowski był nie tylko oblatywaczem, ale brał również udział w konstruowaniu samolotów; na jego sugestię Igor Sikorski opracował w 1913 r. jednomiejscową wersję dwumiejscowego samolotu rozpoznawczego S-11 oznaczoną S-12. W 1913 r. na samolocie S-12 ustanowił wszechrosyjski rekord wysokości 3 680 m. Jerzy Jankowski, Adam Haber-Włyński oraz Aleksander Rajewski byli pierwszymi lotnikami w Rosji, którzy uprawiali akrobację lotniczą. Latał na wszystkich typach samolotów Igora Sikorskiego zbudowanych w RBWZ.
Po wybuchu I wojny światowej Jankowski wstąpił ochotniczo do lotnictwa i od 20.08.1914 r. rozpoczął służbę w 16. KAO (Korpusnyj Aviaotriad) IX Armii dowodzonej przez generała Aleksieja A. Brusiłowa, działającym na terenie centralnej Polski. Do oddziału Jankowski zgłosił się z oblatywanym przez siebie wcześniej samolotem Sikorski S-12a nr 132. Rozpoczął służbę frontową i szybko dał się poznać jako doskonały pilot rozpoznawczy. Również jako jeden z pierwszych zaczął stosować samolot w walce powietrznej. 20.10.1914 r. odważnymi manewrami i strzałami z pistoletu Mauser zmusił do ucieczki niemiecki samolot rozpoznawczy. Za odwagę Jankowskiego odznaczono krzyżami Św. Jerzego 3. i 4. stopnia i awansowano do stopnia proporszczyka (chorążego). W tym samym miesiącu przystąpił do prób bombardowania, również z lotu nurkowego, zgrupowań wojsk nieprzyjaciela, mostów, pociągów itp. Wykonywane z sukcesem bombardowania przyniosły mu pierwsze oficerskie odznaczenie: order Św. Anny 4. stopnia. Żywiołem Jankowskiego była jednak walka powietrzna. Zabierał ze sobą na loty zwykły karabin, 22.03.1915 r. w rejonie Kołomyi zestrzelił austriacki samolot, który spadł w las za linią frontu. 26.04.1915 r. otrzymał tytuł lotnika wojskowego. W maju 1915 r. wyprosił od Sikorskiego 3 samoloty typu S-12a. Jeden z nich eksploatował osobiście (nr 133), jako że pierwszy, wskutek długotrwałej eksploatacji, nie nadawał się już do lotów bojowych. 13 maja tegoż roku, wspólnie z lecącym razem z nim von Lerche, odpędził strzałami z karabinu austriacki samolot, prowadzący rozpoznanie rosyjskich pozycji. Kolejne sukcesy Jankowskiego to między innymi zniszczenie trzema bombami strategicznego mostu w Gorygladach koło Tarnopola, rozproszenie wyprawy bombowej atakującej lotnisko 16. KAO i szturmowy atak na atakującą kawalerię nieprzyjaciela w lipcu 1915 r. Kiedy po zajęciu Galicji przez wojska rosyjskie, tereny te wizytował car Mikołaj II, Jankowskiego wyznaczono do ochrony przeciwlotniczej carskiego pociągu.
Te sukcesy przyniosły mu w październiku 1915 awans na podporucznika i kolejne wysokie odznaczenia: order Św. Stanisława 3. stopnia z mieczami i szarfą oraz order Św. Włodzimierza 4. stopnia z mieczami i szarfą. Do tego okresu wykonał 66 (wg [4]- 123) lotów bojowych w łącznym czasie 90 h 25 min.
W listopadzie 1915 r., na wniosek gen. Szydłowskiego przeniesiono Jankowskiego do
Eskadry Wozdusznych Korabliej (Statków Powietrznych), gdzie został mianowany dowódcą
jednego z bombowców "Ilja Muromiec" (Statku Powietrznego nr 3). Nie czuł się jednak dobrze w tej roli- nie odpowiadał mu pilotaż tak ciężkiej maszyny, większe sukcesy odniósł jako pilot samolotu myśliwskiego. Dalsza służba Jankowskiego przebiegała już bez spektakularnych sukcesów. Były to loty na rozpoznanie i bombardowanie. To trwało do lutego 1917 r. Po rewolucji lutowej i obaleniu cara Mikołaja II, na skutek destrukcyjnej działalności bolszewików rozpoczął się rozkład armii rosyjskiej. Najdłużej opierały się temu jednostki lotnicze, w dużym stopniu składające się z oficerów i podoficerów wyższych stopni. Kompletny upadek armii nastąpił w wyniku przewrotu bolszewickiego w październiku 1917 r., rozpoczęła się wojna domowa. Jeszcze w maju 1917 r. awansowano go na porucznika. Od 23.08.1917 r. pełnił obowiązki młodszego oficera przyjmującego wyposażenie lotnicze w wydziale zaopatrzenia Urzędu Wojennej Floty Powietrznej (UWWF). 11 grudnia 1917 skierowany został na objazd zakładów lotniczych położonych w południowych rejonach Rosji.
Odznaczony był m.in. krzyżem św. Jerzego 4 klasy, orderami św. Stanisława 3 klasy z mieczami i wstęgą, św. Anny 4 klasy za odwagę, św. Włodzimierza 4 klasy z mieczami i wstęgą.
W końcu 1918 r. Jankowski walczył po stronie białych w Armii Ochotniczej pod dowództwem generała Denikina, a potem Piotra Wrangla, był pomocnikiem dowódcy 1 Dońskiego Dywizjonu Lotniczego od spraw technicznych. Z początkiem 1920 r. z powodu choroby wyjechał za granice. Na Krym powrócił 4.09.1920 r. i wpisano go na listę kadr lotnictwa Armii Rosyjskiej. Od 24.09.1920 był lotnikiem 6. Oddziału Lotniczego.
Po jej klęsce i ewakuacji z Krymu stanął na rozdrożu: pojechać do Polski lub wybrać emigrację, gdyż życie pod władzą bolszewicką nie wchodziło w rachubę. Z Polską właściwie poza pochodzeniem nic go już nie łączyło, nie miał tam rodziny, matkę ewakuowano w 1915 r. w głąb Rosji. Ostatecznie, wraz z liczną grupą rosyjskich lotników, wyjechał do Serbii. Służył w jugosłowiańskim lotnictwie, został dowódcą Szkoły Wyższego Pilotażu w Belgradzie. Dodatkowo, jako bardzo doświadczony lotnik, oblatywał nowe samoloty. Odmówił złożenia egzaminu z języka serbskiego, dlatego nie awansował powyżej kapitana. Jugosławię jako kierunek emigracji wybrała bardzo liczna grupa rosyjskich oficerów. Było to bowiem jedyne państwo w Europie, które chętnie przyjmowało ich do swej armii i uznawało ich stopnie. Jugosławia otworzyła dla dzieci emigrantów korpusy kadetów, szkoły dla dziewcząt, gimnazja i wyższe uczelnie.
Po najeździe Niemców na Jugosławię i jej rozpadzie pozostał w lotnictwie w nowo utworzonej Chorwacji. Służył w jednostce bombowej. Kiedy wybuchła wojna ze Związkiem Sowieckim Chorwaci wysłali na front wschodni również i kontyngent lotniczy. W jego składzie znalazła się także jednostka, w której służył Jankowski. Stacjonował w Sjeszczy (wg [2]- Siczy) koło Smoleńska, a wyposażony w samoloty typu Dornier Do-17 dokonywał nalotów na Moskwę, gdzie wciąż -jak Jankowski sądził - mieszkały jego matka i siostra. W 1942 r. Niemcy, niepewni morale pułku chorwackiego, przerzucili go ponownie do Jugosławii i skierowali na front walki z partyzantami gen. Tito.
Kapitan Jerzy Jankowski, Polak, który nie znalazł drogi do ojczyzny, oficer chorwackiego lotnictwa, zginął w 1944 r. w trakcie nieudanej próby lądowania samolotem typu Caproni uszkodzonym przez jugosłowiańskich partyzantów.
Konstrukcje:
LJaM, 1912, samolot pionierski.
Źródło:
[1] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze 1893-1939”. Tom 1. Wyd. Stratus. Sandomierz 2004.[2] Butkiewicz J. "Pogmatwane losy". Skrzydlata Polska nr 2/2009
[3] Januszewski S. „Witold Jarkowski. Inżynier aeronauta- pionier lotnictwa”. Politechnika Wrocławska. Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2006.
[4] Januszewski S. "Pionierzy. Polacy w siłach powietrznych Wielkiej Wojny 1914-1918". Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2019.