Szerszeń, 1993
W wyniku przemian politycznych w Polsce po 1989 r., zmianie uległa również polska doktryna obronna. Wymusiła ona zmianę założeń konstrukcyjnych nowych samolotów bojowych dla lotnictwa wojskowego. W odróżnieniu od użytkowanych, wyspecjalizowanych samolotów myśliwskich (Mikojan Mig-21, Mikojan Mig-23, Mikojan Mig-29) i uderzeniowych (Suchoj Su-20, Suchoj Su-22), miały one być uniwersalne, aby zależnie od wyposażenia wypełniać różne zadania: myśliwskie, uderzeniowe lub rozpoznawcze.
W 1993 r. (wg innych źródeł w 1995 r.- informacja błędna) mgr inż. Tomasz Makowski, pracując w Instytucie Lotnictwa, opracował "nieoficjalnie" koncepcję wielozadaniowego samolotu bojowego "Szerszeń", spełniającego powyższe wymagania. Zależnie od stosowanego wyposażenia i awioniki, mógłby być stosowany jako samolot pola walki lub samolot myśliwski. Koncepcja oparta została na najnowszych analizach oraz brała pod uwagę możliwość szybkiego zaprojektowania i wykonania w warunkach krajowych. Konstrukcję samolotu przewidziano jako modułową metalową, jednak otwartą na zastosowanie elementów kompozytowych w miarę uzyskiwania przez przemysł doświadczeń w tej dziedzinie. Elementy instalacji pokładowych miały być zasadniczo produkcji krajowej.
Koncepcja samolotu "Szerszeń" została opracowana według następujących założeń:
- układ aerodynamiczny samolotu miał zapewniać możliwość lotów w szerokim zakresie prędkości i na różnych wysokościach. Wydłużenie płata zoptymalizowane do osiągnięcia pożądanych cech manewrowych w zakresie stosowanych prędkości walki powietrznej (500-850 km/h) oraz w czasie atakowania celów naziemnych,
- przewidywano zastosowanie napędu jednosilnikowego, który umożliwia skonstruowanie samolotu mniejszego i lżejszego. Układ jednosilnikowy znacznie obniża koszty zakupu samolotu, eksploatacji oraz obsługi,
- samolot (zarówno myśliwiec jak i samolot pola walki) powinien dysponować małym promieniem zakrętu i jak największym przyspieszeniem,
- awionika miała być zdolna do wykrywania i identyfikacji obiektów na dużych odległościach w przypadku myśliwca oraz pozwalać na dokładne naprowadzanie na cel i jego wykrycie w przypadku samolotu pola walki. Samolot miał być wyposażony w środki przeciwdziałania elektronicznego, bezpieczny system łączności i urządzenia ostrzegające pilota o wykryciu jego samolotu,
- w wersji myśliwskiej, samolot miał przenosić jak najwięcej pocisków powietrze-powietrze krótkiego zasięgu i posiadać jedno lub dwa szybkostrzelne działka. Samolot w wersji uderzeniowej miał zabierać możliwie wiele różnorodnego uzbrojenia do atakowania celów naziemnych i dysponować działkiem o dużej sile przebicia,
- samolot miał posiadać właściwości krótkiego startu, aby mógł operować z lotnisk, których nawierzchnia została uszkodzona.
- przewidywany czas obsługi ok. 11-12 roboczogodzin na l h lotu, czas odnawiania zdolności bojowej samolotu po locie (jeśli nie ma uszkodzeń) nie przekracza 20 minut,
- rozmieszczenie agregatów systemów pokładowych pozwalało na zrezygnowanie z drabinki, pomostów itp., a czynności obsługowe nie wymagają od personelu naziemnego pracy w niewygodnej pozycji,
- aerodynamika i zapasy wytrzymałości struktury miały umożliwić powrót na lotnisko nawet z rozległymi uszkodzeniami, np. utrata połowy usterzenia poziomego, uszkodzenie jednego dźwigara płata.
W niektórych źródłach podana jest informacja (zamieszczona była również na łamach niniejszej Encyklopedii), że "Szerszeń" był projektem samolotu szturmowego opracowanym jako odpowiedź na koncepcję samolotu PZL-230 "Skorpion". Jest to błędna informacja. W rzeczywistości mgr inż. Tomasz Makowski narysował pomysł na modyfikację samolotów MiG-21 (a nie odpowiedź na "Skorpiona"), który Jacek Kończak przetransponował na ładniejszy rysunek, opublikowany później w miesięczniku Skrzydlata Polska (w 1993 r.). Dalszych prac projektowych nie prowadzono.
Konstrukcja.
Jednomiejscowy średniopłat o konstrukcji metalowej.
Skrzydło pasmowe o obrysie trapezowym i skosem krawędzi natarcia ok. 45°. Profil zmienny wzdłuż rozpiętości- od grubego nadkrytycznego u nasady do cienkiego w częściach zewnętrznych. Mechanizacja płata składa się ze slotów na całej rozpiętości noska i trójsegmentowych klapolotek o różnicowanych wychyleniach, co ma zapewniać możliwość aktywnej zmiany wysklepienia profilu zależnie od fazy i stanu lotu, oraz ze spoilerów.
Hamulce aerodynamiczne w konfiguracji redukującej wpływ na skuteczność usterzenia.
Samouszczelniające zbiorniki paliwowe z instalacją wypełniania gazem obojętnym umieszczono w kadłubie i skrzydłach.
Kabina zakryta, ciśnieniowa i klimatyzowana, wyposażona w fotel wyrzucany.
Usterzenie klasyczne, z płytowym usterzeniem poziomym.
Podwozie trójpodporowe z przednim podparciem, chowane w locie.
Uzbrojenie- co najmniej 1 stałe działko kal. 30 mm dla wersji wsparcia pola walki lub kal. 20 mm dla wersji myśliwskiej. Uzbrojenie i wyposażenie podwieszane o masie całkowitej 4000-4500 kg na 9 węzłach pod kadłubem, pod skrzydłami i na ich końcówkach. Przewidziano możliwość przenoszenia zbiorników dodatkowych.
Wyposażenie- awionika dostosowana do zadań wykonywanych przez samolot i umieszczona za kabiną pilota, dodatkowe jej elementy podwieszane w zasobnikach.
Silnik- dwuprzepływowy o ciągu 6000-9000 daN.
Dane techniczne "Szerszeń" (wg [3]):
Rozpiętość- 9,0 m, długość- 14,7 m, wysokość- 4,0 m, powierzchnia płata- 35 m2.
Masa samolotu pustego- 6500 kg, masa startowa max- 15 000 kg.
Prędkość max- 1,6 Ma, prędkość przelotowa (konfiguracja gładka)- 0,8 Ma, prędkość przelotowa z z uzbrojeniem podwieszanym- 400-500km/h, wznoszenie- 250-300 m/s, pułap- 15 000 m, bojowy promień działania- 300-800 km, zasięg max- 4000 km.
Źródło:
[1] Majewski A. ”Cywilny przemysł lotniczy dla wojska po II w.ś. Historia i przyszłość (?)”. Nowa Technika Wojskowa nr 9/1996.
[2] Morgała A. ”Kierunki rozwoju samolotów wojskowych w Polsce w drugiej połowie XX w”. ”Lotnictwo stulecie przemiany”. Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2003.
[3] Makowski T., Kończak J. "Alternatywa- samolot uniwersalny". Skrzydlata Polska nr 4/1993.
[4] Informacje uzyskane od Tomasza Makowskiego.