Grzeszczyk Szczepan
Szczepan Grzeszczyk urodził się 25.12.1901 r. w Warszawie. Uczył się najpierw w Polskiej Szkole Macierzy, następnie w Miejskiej Szkole Początkowej. Z kolei uczęszczał do gimnazjum o kierunku humanistycznym, a ponieważ interesowały go przed mioty matematyczno-fizyczne przeniósł się więc do Gimnazjum Realnego Rontalera. Będąc uczniem VII klasy tego gimnazjum, zgłosił się w 1920 r. ochotniczo do Wojska Polskiego na apel władz państwowych. Walczył w 4 Dywizjonie Artylerii Konnej, uczestnicząc w 19 bitwach. Do szkoły wrócił z Krzyżem Walecznych. W 1921 r. uzyskał świadectwo dojrzałości i rozpoczął studia na Wydziale Mechanicznym Politechniki Warszawskiej.
Od najmłodszych lat ciekawiły go zagadnienia techniczne, problemy konstrukcyjne, a przede wszystkim maszyny latające. W 1925 r. zaczął latać na samolotach w Centralnej Eskadrze Treningowej l Pułku Lotniczego w Warszawie. Był jednym z trzech cywilów, obok Jerzego Drzewieckiego i Jerzego Dąbrowskiego, którym ówczesne władze wojsk lotniczych zezwoliły na szkolenie samolotowe. Początkowo latał na samolocie Hanriot, następnie pilotował Breguety, Morany, Potezy i Spady. Niejednokrotnie powierzano mu w 1926 r. odprowadzanie samolotów z warsztatów naprawczych do pułków lotniczych. W okresie 1925-1926 wykonał 460 lotów w czasie 61 h 39 min. Ukończył też pełny kurs pilotażu wojskowego, łącznie z akrobacją, na samolocie myśliwskim Spad S-61.
Podczas studiów na Politechnice Warszawskiej w latach 1925-1926 pracował w Instytucie Badań Technicznych Lotnictwa (IBTL) w charakterze konstruktora. Począwszy od roku akademickiego 1926/1927 przeniósł się z grupą kolegów do Lwowa.
W czasie kontynuowania studiów we Lwowie wstąpił do Związku Awiatycznego Studentów Politechniki Lwowskiej, którego został wiceprezesem. Wkrótce zainteresował się szybowcem budowanym przez Wacława Czerwińskiego. Pod koniec 1927 r., w czasie ferii zimowych, pobyt w Warszawie wykorzystał na omówienie z red. Jerzym Osińskim projektu powołania do życia we Lwowie Akademickiego Aeroklubu. Zaistniały możliwości uzyskania od władz wojskowych samolotów do szkolenia młodych adeptów lotnictwa.
W styczniu 1928 r. zapewniwszy sobie współpracę kolegów postanowił odłożyć ukończenie Politechniki Lwowskiej i przystąpił do tworzenia Aeroklubu Akademickiego. 27.02.1928 r. Związek Awiatyczny zwołał pierwsze zebranie organizacyjne. W maju 1928 r. Szczepan Grzeszczyk uczestniczył w wyprawie szybowcowej na Łysą Górę pod Złoczowem. W pierwszym locie na szybowcu CW-1, trwającym 4 min 13 s, ustanowił dwa krajowe rekordy szybowcowe: długotrwałości lotu i wysokości przewyższenia. Piąty jego lot zakończył się dla niego wypadkiem i poważną kontuzją.
Od tego czasu datuje się nierozerwalny związek Grzeszczyka z szybownictwem: organizuje kursy teoretyczne, rzuca śmiałe projekty, które następnie realizuje z grupą zapaleńców, wreszcie prowadzi szkolenie- początkowo samolotowe, a następnie szybowcowe.
W 1929 r. rozpoczęły się wyprawy szybowcowe na Bezmiechową. Ich plonem były coraz wspanialsze osiągnięcia sportowe. Tam rozpoczęto szkolenie pilotów szybowcowych, tam padały nowe rekordy krajowe, tam sprawdzano w licznych lotach przydatność nowego sprzętu szybowcowego. Grzeszczyk był kierownikiem wypraw, na których występował w charakterze instruktora oraz pilota-rekordzisty. Jako pierwszy w Polsce wykonał dłuższe loty żaglowe, a potem termiczne i jako pierwszy zdobył kategorię C pilota szybowcowego. Po minutowych lotach, przyszła kolej na loty godzinne i wielogodzinne. A potem zainicjował loty wleczone za samolotem, loty nocne oraz przeloty otwarte.
Przystąpił również do projektowania szybowców. SG-21 był pierwszym szybowcem wyczynowym zbudowany w Polsce. W kolejnych latach zaprojektował szybowce SG-28, SG-3 i SG-7. Wspólnie z inż. Antonim Kocjanem zaprojektował szybowiec "Mewa". W 1939 r. powstał projekt motoszybowca SG-8.
Na nim to konstruktor wykonał wiele udanych przelotów, a ponadto ustanowił rekord długotrwałości lotu wynoszący ok. 3 godzin. W 1929 r. wykonał na samolocie JD-2 jeden z pierwszych lotów dookoła Polski na trasie ponad 3000 km. W tym samym roku startował w I Locie Południowo-Zachodniej Polski. W 1930 r. brał udział w III Konkursie Krajowym Samolotów Sportowych, zajmując 2 miejsce na RWD-4. W latach 1926-1930 odbywał trening na samolotach wojskowych w l i 6 Pułku Lotniczym. Przewodniczył także Związkowi Awiatycznemu Studentów Politechniki Lwowskiej.
Po uzyskaniu w 1930 r. dyplomu inżyniera na Politechnice Lwowskiej, przeniósł się do Warszawy. Przystąpił do pracy jako kierownik Sekcji Prób w Locie Instytutu Badań Technicznych Lotnictwa. Już wkrótce dał się poznać jako inicjator i organizator bardzo istotnych przedsięwzięć naukowych, jak również jako wybitny inżynier i doskonały pilot. W latach 1928-1932 przebył ponad 2000 km w przelotach wleczonych za samolotem. Startował w V Krajowym Lotniczym Konkursie Turystycznym w 1933 r. na samolocie RWD-8, zając 7 miejsce. W II Mityngu Lotniczym we Lwowie zajął dwa pierwsze miejsca w dwóch najtrudniejszych konkurencjach.
Z własnej inicjatywy przeprowadził z ogromnym sukcesem eksperyment, wykazując w sposób naukowo-dydaktyczny, że kandydaci na pilotów wojskowych mogą być szybciej i taniej wyszkoleni, jeśli przed zajęciem miejsca w kabinie samolotu rozpoczną latanie szybowcowe. Projekt Grzeszczyka, poparty przeprowadzonym eksperymentem, a następnie wnikliwą analizą, dowództwo lotnictwa przyjęło jako podstawę do zmiany systemu szkolenia pilotów wojskowych. Wkrótce na terenie szybowiska w Ustianowej założono Wojskowy Obóz Szybowcowy, w którym przyszli piloci wojskowi przechodzili naturalną selekcję przydatności do służby w powietrzu.
W połowie 1932 r uczestniczył, na szybowcu SG-28, w Międzynarodowych Zawodach Szybowcowych w Wasserkuppe (Niemcy). Startował na samolocie PZL-26 w zawodach Challenge 1934. W czasie lotu okrężnego przymusowo lądował na pustyni pod Tunisem i był zmuszony wycofać się z konkursu. Grzeszczyk był inicjatorem, kierownikiem oraz instruktorem pierwszego kursu akrobacji szybowcowej przeprowadzonego w czerwcu 1935 r. w Warszawie, w którym uczestniczyło 15 najlepszych pilotów szybowcowych. Należał także do ścisłego grona osób postulujących wznowienie Krajowych Zawodów Szybowcowych. Współuczestniczył w opracowaniu regulaminu tych zawodów (odbyły się one jesienią 1935 r. w Ustianowej) oraz był ich honorowym gościem.
W 1936 r. rozpoczął pracę w Państwowych Zakładach Lotniczych na stanowisku kierownika studiów i szefa pilotów doświadczalnych, a następnie zastępcy dyrektora PZL ds. technicznych. Dział studiów, który mu podlegał, obejmował całokształt budowy prototypów samolotów przeznaczonych dla wojsk lotniczych. W tym okresie powstawały najnowsze samoloty wojskowe o różnym przeznaczeniu, przy czym niektóre z nich pod koniec lat 1930-tych przechodziły intensywne próby w locie. Spośród wielu, które projektowano i budowano pod jego kierunkiem, należy wymienić samoloty: PZL-37 ”Łoś”, PZL-50 ”Jastrząb”, PZL-38 ”Wilk”, PZL-45 ”Sokół”, PZL-48 ”Lampart”, PZL-46 ”Sum”, PZL-49 ”Miś”, PZL-44 ”Wicher”. Na tym odpowiedzialnym stanowisku w PZL pozostawał do wybuchu wojny.
Ogółem samodzielnie skonstruował siedem szybowców wyczynowych (nie licząc wersji rozwojowych), a ponadto jeden wspólnie z Antonim Kocjanem, dwa zaś pozostały jako projekty niezrealizowane. Ustanowił 10 rekordów. Otrzymał wiele odznaczeń za działalność w lotnictwie sportowym. Do 1939 r. był jedynym w Polsce pilotem, który latał na 121 typach szybowców i samolotów o różnym przeznaczeniu. Długi rejestr dotyczy szybowców, samolotów sportowych, wojskowych i komunikacyjnych (produkcji krajowej i zagranicznej).
Po wybuchu II wojny światowej ewakuował się do Francji, gdzie został powołany do składu osobowego polskiego dowództwa lotnictwa. Po upadku Francji przybył do Wielkiej Brytanii. Otrzymał przydział do Biura Instrukcji i Tłumaczeń w bazie Polskich Sił Powietrznych w Blackpool. Grzeszczyk był współtwórcą planów organizacyjnych oraz instrukcji dla polskich jednostek lotniczych powstających w Anglii. W połowie II wojny światowej uzyskał nominację na dowódcę oddziału napraw samolotów w wielkim parku lotniczym. Od 1944 r. pracował w Ministerstwie Przemysłu Lotniczego. Miał wtedy stopień majora. Ponadto wchodził w skład Państwowej Rady Lotniczej powołanej przez rząd RP w Londynie.
Po zakończeniu II wojny światowej i rozwiązaniu Polskich Sił Powietrznych Szczepan Grzeszczyk wyjechał początkowo do Argentyny, a następnie do Stanów Zjednoczonych AP, gdzie został zatrudniony jako konstruktor w firmie Piasecki Helicopter Co. w Morton w Pensylwanii (obok innych polskich konstruktorów: Tadeusza Tarczyńskigo, Bolesława Solaka, Zbysława Ciołkosza i Wiesława Stępniewskiego). Ci konstruktorzy i aerodynamicy, przyczynili się do pomyślnego zrealizowania pierwszych użytkowych maszyn układu podłużnego: Piasecki PV-3 ”Rescuer” (HRP-1, HRP-2), Piasecki PV-14 ”Retriever” (HUP-1, HUP-2, HUP-3, HUP-4, H-25, ”Army Mule”), Piasecki H-21 ”Workhorse”, Piasecki PV-15 ”Transporter” (YH-16, H-16) i innych.
Szczepan Grzeszczyk był twórcą śmigłowcowego systemu trałowania min morskich, m.in. zastosowanego do oczyszczania z min Kanału Sueskiego w 1968 r. i Zatoki Perskiej w 1991 r.
W ostatnich latach życia zajmował stanowisko kierownika grupy konstruktorów. Stał się szybko specjalistą w nowej dziedzinie lotnictwa. Lubiany przez kolegów i przełożonych za znaną wszystkim energię, rozwinął dział w zakładach lotniczych, którego był kierownikiem. Pracował bardzo intensywnie. Mimo bólów, które pojawiły się w okolicy serca, zamiast odpocząć, wyjechał w podróż służbową. Zmarł nagle 5.05.1967 r. w Waszyngtonie (USA).
Odznaczenia: Złoty Krzyż Zasługi (1933 r.), Srebrny Krzyż Zasługi (1932 r.), Medal za Długoletnią Służbę (1938 r.), Złota Odznaka Honorowa LOPP. Ponadto miał wiele odznaczeń zagranicznych, w tym francuskich, angielskich i amerykańskich. Jedną z form uczczenia pamięci Szczepana Grzeszczyka w Polsce było nazwanie jego imieniem Krajowych Zawodów Szybowcowych (począwszy od 1969 r.). Również jedną z ulic warszawskich na terenie dzielnicy Ochota (osiedle Rakowiec) nazwano jego imieniem.
Konstrukcje:
SG-21 ”Lwów” (SG-1), 1931, szybowiec wyczynowy.
SG-28 (SG-2), 1932, szybowiec wyczynowy.
SG-3, 1933, szybowiec wyczynowy.
Kocjan "Mewa", 1936, szybowiec wyczynowy.
SG-7, 1937, szybowiec wyczynowy.
SG-8, 1939, projekt motoszybowca.
Galeria
Źródło:
[1] Glass A. ”Polskie konstrukcje lotnicze do 1939”. Tom 1. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2004.[2] Witkowski J. ”Polski wkład w technikę śmigłowcową”. ”Lotnictwo stulecie przemiany”. Fundacja Otwartego Muzeum Techniki. Wrocław 2003.
[3] Kowalski T. J., Malinowski T. ”Mała encyklopedia lotników polskich”. Tomik 1. Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. Warszawa 1983.
[4] Glass A. "Polskie konstrukcje lotnicze do 1939". Tom 3. Wydawnictwo STRATUS. Sandomierz 2008.