General Atomics MQ-9 "Predator B/C" / "Reaper", 2001
("Avenger", "Altair", CBP-101)
Pozytywne doświadczenia z użycia rozpoznawczego BSL RQ-1/MQ-1 ”Predator” w kilku konfliktach lat 1990-tych (głównie na Bałkanach) skłoniły firmę General Atomics Aeronautical Systems Inc.- do opracowania maszyny o lepszych osiągach. Nacisk położono na pułap, udźwig i długotrwałość lotu. Aparatem o lepszych właściwościach niż ”Predator” interesowała się też NASA, prowadząca badania atmosfery z użyciem latających na dużych wysokościach bezzałogowców o znacznej długotrwałości lotu. Instytucja ta rozpoczęła w związku z tym realizację programu ERAST (Enviromental Research Aircraft and Sensor Technology- Samolot Badawczy Środowiska i Technologia Sensorów). Biuro Techniki Lotniczej NASA zamówiło nowy samolot ”Predator B”, którego projekt oparto na MQ-1 ”Predator”. ”Predator B” otrzymał taki sam układ aerodynamiczny z prostymi skrzydłami o dużym wydłużeniu oraz zespołem napędowym umieszczonym z tyłu i śmigłem pchającym.
General Atomics przygotował trzy przedprototypy:
- ”Predator B-001”- z kadłubem ”Predatora A”, skrzydłami o rozpiętości powiększonej o 5,4 m (do 20 m). Silnik turbośmigłowy Garret TPE-331-10T o mocy 712 kW (968 KM). Udźwig użyteczny- 340 kg, pułap- 14 600 m, prędkość max- 390 km/h, czas lotu- 30 h,
- ”Predator B-002”- napęd stanowił dwuprzepływowy silnik turboodrzutowy Williams FJ44-2A o ciągu 10,2 kN. Udźwig- 215 kg, pułap- 18 000 m, prędkość- 500 km/h i czas lotu- 12 h,
- ”Predator B-003” (”Altair”)- posiadał nowy płatowiec ze skrzydłami o rozpiętości 25,6 m. Silnik turbośmigłowy Garret TPE-331-10T o mocy 712 kW (968 KM). Osiągi tej wersji były najlepsze: udźwig- 1360 kg, pułap- 15 750 m, prędkość- 440 km/h, a czas lotu- 36 h.
”Predator B-001” został oblatany 2.02.2001 r. USAF wybrały do badań wersje ”Predator B-003” tyle, że ze skrzydłami o rozpiętości 20 m, zamawiając 2 egz. z opcją na kontrakt na kolejne samoloty seryjne. Pierwsze z nich zostały dostarczone USAF pod koniec 2002 r.
Po zamachach z 11.09.2001 r. w USAF wykrystalizowała się koncepcja bojowego bezzałogowca nazwana Hunter-Killer, czyli połączenia zadań rozpoznawczych z poszukiwaniem ważnych celów (pojedynczych osób lub grup poruszających się różnorodnymi pojazdami), ich identyfikacją, śledzeniem i efektywnym niszczeniem- w każdych warunkach atmosferycznych i dowolnej porze doby. ”Predator B” otrzymał głowicę elektrooptyczną z laserowym dalmierzem i podświetlaczem oraz znacznikiem celów, a także (stosowany wymiennie) małogabarytowy radar SAR do obserwacji powierzchni ziemi z możliwością śledzenia celów ruchomych. Zestaw uzbrojenia miały stanowić bomby kierowane laserowo GBU-12 ”Paveway II”, bomby JDAM GBU-38 oraz rakietowe pociski kierowane AGM-114 ”Hellfire”. Pod koniec listopada 2003 r. USAF zawarł z firmą General Atomics kontrakt na przeprowadzenie fazy demonstracyjnej prób MQ-9A, zamawiając 4 samoloty z opcją na jeden dodatkowy. Faza demonstracyjna programu rozpoczęła się w roku budżetowym 2005 r. W styczniu 2006 r. zamówiono 2 kolejne samoloty z opcją na dalsze 22. Pod koniec 2006 r. USAF dysponowały 7 egz. MQ-9A, których nazwę zmieniono z ”Predator B” na ”Reaper”. Próby i badania wykazały, że MQ-9 spełnił wszystkie wymagania. Na początku 2009 r. USAF miały na stanie 28 samolotów MQ-9A.
W 2006 r. bezzałogowe MQ-9A znalazły się na uzbrojeniu 42. dywizjonu szturmowego 432. Skrzydła, operującego z bazy Creech w stanie Newada. Pierwsza misja (patrol bojowy) MQ-9A miała miejsce 25.09.2007 r. w Afganistanie. 28.10.2007 r. MQ-9 po raz pierwszy zniszczył cel odpalając pocisk ”Hellfire” do pojazdu, którym poruszali się afgańscy rebelianci. W dniu 17.07.2008 r. ”Reapery” zadebiutowały w Iraku, operując z bazy Balad.
Amerykańska Służba Celna i Straż Graniczna (US Customs and Border Protection) wykorzystuje MQ-9 w zadaniach ochrony terytorium USA- przeciwdziałaniu nielegalnej emigracji oraz zwalczaniu handlu narkotykami. Pierwszy MQ-9, w wariancie oznaczonym CBP-101 (wyposażony w radar SAR Lynx), rozpoczął operacje w październiku 2005 r. i przez prawie 7 miesięcy działań wylatał 959 h i uczestniczył w ponad 2300 aresztowaniach nielegalnych imigrantów i przemytników oraz w przechwyceniu prawie 4 ton marihuany. Te sukcesy skłoniły tę instytucję do zakupów kolejnych maszyn, których wyposażenie rozszerzono o głowicę elektrooptyczną oraz łącze komunikacji satelitarnej. W 2009 r. US Customs and Border Protection posiadła 5 operacyjnych MQ-9.
Ok. 2003 r. firma General Atomics przedstawiła propozycję swojego bezzałogowego aparatu latającego MQ-9A ”Predator” z zakresem zwiększonej długotrwałości lotu. Oferta ta była konkurencyjna dla większego aparatu Northrop Grumman RQ-4A ”Global Hawk”, który był propozycją dla US Navy w zakresie śledzenia szeroko-obszarowego. US Navy poszukiwała BAL charakteryzującego się dużymi możliwościami długotrwałości lotu i zdolnością do operowania na dużych wysokościach w zakresie wykrywania, śledzenia i rozpoznania, który wszedłby do służby w 2009 r. Turbośmigłowy ”Predator” B-ER z maksymalną długotrwałością lotu wynoszącą 49 h i pułapem 15250 m zaspokajał większość wymagań użytkowych US Navy, jednak miał zbyt małą prędkość- 315 km/h. W porównaniu do MQ-9A, B-ER zabierał dodatkową ilość paliwa w konforemnym zbiorniku na grzbiecie i miał zwiększoną do 26,2 m rozpiętość skrzydeł pochodzących od BAL NASA ”Altair”. Maksymalna masa startowa zwiększona została do 5000 kg, w której zawiera się 1360 kg zewnętrznych podwieszeń i 455 kg aparatury do realizacji misji. Wg [7]- do programu BAMS została zgłoszona wersja samolotu ”Predator-B”, oznaczona jako Lockheed RQ-9 ”Mariner”. Otrzymała ona skrzydła z maszyny doświadczalnej ”Altair” o rozpiętości ponad 26 m, o zwiększonej do 5900 kg masie startowej, większym zapasie paliwa umożliwiającym długotrwałość lotu 49 h. Jako napęd zastosowano silnik turbośmigłowy Honeywell TPE331-10. ”Mariner” miał być wyposażony w radary EDO, Raytheon SeaVue lub też Elta EL/M-2022 i różnorodne systemy elektrooptyczne i zakłócające. Samolot nie wzbudził jednak zainteresowania US Navy.
Bezzałogowe samoloty MQ-9A ”Reaper” znalazły się również na wyposażeniu lotnictwa wojskowego:
- Australia,
- Francja,
- Hiszpania,
- Holandia,
- Niemiec- w sierpniu 2008 r. Niemcy wystąpiły o zgodę na zakup 5 egz. i czterech stacji naziemnych,
- Wielkiej Brytanii- w 2006 r. zakupiono 2 samoloty MQ-9A. Weszły one w skład 39. dywizjonu. Jesienią 2008 r. brytyjskie ”Reapery” zadebiutowały w Afganistanie, gdzie były używane do lotów rozpoznawczych i atakowania celów naziemnych. Do stycznia 2009 r. za ich pomocą wyeliminowano 60 bojowników. W działaniach utracono jednego MQ-9 w kwietniu 2008 r. W styczniu 2009 r. RAF dostarczono trzeciego ”Reapera”, w 2009 r. miał być zakupiony również czwarty. W 2009 r. plany zakładały zakup kolejnych 10 maszyn,
- Włoch- w 2009 r. złożono zamówienie na 2 bsl MQ-9A ”Reaper” oraz dwie stacje kontroli naziemnej (początkowo planowano zamówienie 4 bsl i 4 stacji kontroli naziemnej).
Amerykańska firma Raytheon proponowała wykorzystać bezpilotowy aparat latający General Atomics ”Predator C” jako nosiciela radaru TCAR (Transatlantic Cooperative AGS Radar) w europejskim systemie rozpoznania, identyfikacji, śledzenia i wskazywania celów naziemnych i powietrznych- AGS .
W Polsce.
W 2004 r. Dowództwo Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej, w ramach narodowego segmentu rozpoznania celów naziemnych z powietrza AGS (Alliance Ground Surveillance), planowało stworzyć eskadrę bezpilotowych aparatów latających ”Predator” z miejscem stacjonowania w Bazie Lotniczej Łask. Docelowo, po zakończeniu eksploatacji samolotu Suchoj Su-22 w 6 elt, w Bazie Lotniczej Łask miał być stworzony Ośrodek Rozpoznania Powietrznego, w którego skład oprócz BAL weszłyby samoloty Lockheed Martin F-16C/D ”Jastrząb” z zasobnikiem rozpoznawczym Goodrich oraz ewentualnie samoloty PZL M-28R ”Rybitwa”.
W latach 2006-2007 WLOP zamierzały pozyskać dwa zestawy ”Predator”, w składzie 8 aparatów latających i dwóch stacji kontroli lotu i analizy danych. Opóźnienia w realizacji programu AGS oraz brak środków finansowych wymusiły przesunięcie terminu realizacji tego przedsięwzięcia w czasie.
Jeszcze przed zakupem pierwszego zestawu mini BSP Aeronautics Defense "Orbiter" w 2005 r., Polska planowała pozyskanie bezzałogowców klasy MALE (ang. Medium Altitude Long Endurance) średniego pułapu i dużej autonomiczności. W ramach programu Foreign Military Financing liczono, że Stany Zjednoczone sfinansują nam zakup zestawu (z 4 aparatami latającymi) MQ-1 „Predator”. Kiedy okazało się, że nie jest to możliwe, zamiast klasy MALE planowano w ten sam sposób (z amerykańskim finansowaniem) pozyskać dwa mniejsze zestawy BSP klasy taktycznej AAI RQ-7B "Shadow".
W grudniu 2012 r. ogłoszono Program operacyjny rozpoznania obrazowego i satelitarnego, w ramach którego planuje się zakup m.in. 4 zestawów (po 3 aparaty latające w każdym) bezzałogowych statków powietrznych klasy MALE pod kryptonimem „Zefir”. Według założeń „Zefir” miałby być zdolny do operowania w promieniu 750- 1000 km oraz mieć możliwość uderzania na cele naziemne za pomocą kierowanych pocisków rakietowych i bomb szybujących. Jednym z kandydatów na BSP klasy „Zefir” jest bezzałogowiec MQ-9 ”Reaper”.
Konstrukcja:
Uzbrojenie:
- MQ-9 ”Reaper”- przenosi uzbrojenie o masie do 1360 kg na sześciu węzłach podskrzydłowych: bomby kierowane laserowo GBU-12 ”Pawevay II”, bomby korygowane JDAM GBU-38, bomby z kombinowanym układem naprowadzania (laserowo lub GPS) GBU-49 i rakietowe pociski kierowane GM-114 ”Hellfire” w różnych konfiguracjach. Na węzłach wewnętrznych jest możliwe przenoszenie dodatkowych zbiorników paliwa,
- ”Predator C” (”Avenger”)- posiada dwie wewnętrzne komory na uzbrojenie (bomby kierowane 227 kg) lub dodatkowe zbiorniki paliwa. Środki bojowe mogą być podwieszane także pod kadłubem i skrzydłami. Całkowita masa uzbrojenia- 1360 kg.
Wyposażenie:
- MQ-9 ”Reaper”- głowica elektrooptyczna Raytheon AN/DAS-1 MTS-B, która integruje kamery pracujące w świetle widzialnym i podczerwieni; stacja radiolokacyjna Sandia National Laboratories AN/APY-8 Lynx pracująca w trybie SAR,
- ”Predator C” (”Avenger”)- radar z anteną AESA (w 2009 r. jeszcze nie wybrano jego typu) oraz radar AN/APY-8 Lynx.
Napęd:
- ”Predator B-001”- silnik turbośmigłowy Garret TPE-331-10T o mocy 712 kW (968 KM). Śmigło pchające,
- ”Predator B-002”- dwuprzepływowy silnik turboodrzutowy Williams FJ44-2A o ciągu 10,2 kN,
- ”Predator B-003” (”Altair”)- silnik turbośmigłowy Garret TPE-331-10T o mocy 712 kW (968 KM),
- MQ-9 ”Reaper”- silnik turbośmigłowy Honeywell TP-331-10T o mocy 712 kW (968 KM),
- ”Predator C” (”Avenger”)- dwuprzepływowy silnik tuboodrzutowy Pratt& Whitney Canada PW545B o ciągu 21,70 kN.
Dane techniczne MQ-9 ”Reaper” (wg [5]):
Rozpiętość- 20 m, długość- 11 m, wysokość- 3,8 m.
Masa własna- 2220 kg, masa startowa max- 4760 kg.
Prędkość max- 480 km/h, prędkość przelotowa- 170-200 km/h, pułap max- 15 200 m, pułap operacyjny- 7500-8000 m, czas lotu- 14-28 h.
Dane techniczne ”Predator C” (”Avenger”) (wg [4]):
Rozpiętość- 22 m.
Prędkość pozioma- co najmniej 740 km/h, pułap- ok. 18 000 m, czas lotu- ok. 20 h.
Źródło:
[1] (MK/PK) ”Propozycje systemu AGS”. Lotnictwo nr 4/2004.[2] Kąkolewski K., Ćwiek M., Laskowski P. ”Wojska Lotnicze i Obrony Powietrznej 5 lat w NATO”. Lotnictwo nr 7/2004.
[3] (PK) ”Propozycja radykalnego udoskonalenia Predatora”. Lotnictwo nr 4/2003.
[4] (PA) ”Predator C oblatany”. Nowa Technika Wojskowa nr 5/2009.
[5] Abraszek P. ”MQ-9 Reaper- półtora roku operacji bojowych”. Nowa Technika Wojskowa nr 5/2009.
[6] (MG) ”MQ-9 dla Włoch zamówione”. Nowa Technika Wojskowa nr 3/2009.
[7] Abraszek P. ”BAMS- nowy krok do globalnego rozpoznania”. Nowa Technika Wojskowa nr 6/2008.
[8] Szopa M. "2015 rokiem bezzałogowców". Lotnictwo nr 7/2015.
[9] Szopa M. „XXIII Międzynarodowy Salon Przemysłu Obronnego. Bezzałogowe systemy powietrzne”. Lotnictwo Aviation International nr 2/2015.